پژوهشگر

همکاران پژوهشگر

چکیده پژوهش

مقدمه و بیان مسئله بیماری دیابت یکی ازشایعترین اختلالات متابولیکی در جهان است(۱)، که همراه با ناکفایتی درعمل هورمون انسولین می باشد. درصد بالایی از بیماران دیابتی رامبتلایان به دیابت نوع-۲ تشکیل می دهند(۲). مشکل اصلی دراین بیماران بروز عوارض مزمن ودیررس بیماری مشتمل بر ایجاد نارسایی درارگانهای حیاتی از قبیل کلیه، قلب و عروق می باشد(۲, ۳). اگرچه علت بروز عوارض مزمن دربیماران دیابتی دقیقا روشن نشده است، ولی تصور می¬شودکه علت اصلی اتصال خود بخودگلوکز به گروهی ازپروتئینهای کلیدی باشد. گلیکوزیله شدن پروتئینها(اتصال گلوکزبه پروتئینها) یک فرآیندغیرآنزیمی بوده ودرافراد سالم نیز به مقدار ناچیزی صورت می گیرد. دربیماران دیابتی به علت بالابودن مداوم غلظت گلوکزدرمایعات بدن، فرآیند گلیکوزیله شدن تشدید شده و پروتئینهای مربوطه قابلیتهای فیزیولوژیک خودرا ازدست می دهند. مناسب¬ترین راه برای جلوگیری از بروز و پیشرفت عوارض مزمن دیابت کنترل غلظت گلوکز خون دراین بیماران ازطریق استفاده از داروها یا اعمال رژیم غذایی می باشد(۴). بروز، شیوع و قابلیت کنترل دیابت در نواحی مختلف جغرافیایی ودر بین گروه¬های نژادی متفاوت بوده وعواملی از قبیل زمینه ژنتیکی، شیوه زندگی و رژیم غذایی در آن نقش دارند(۵). دیابت پنجمین علت مرگ و میر در دنیا را به خود اختصاص داده است. گزارش اخیر سازمان جهانی بهداشت (WHO) نشان می دهد، به طور کلی در دنیا از سال ۱۹۹۵ تا سال ۲۰۲۵ جمعیت بالغین (بالای ۲۰ سال) ۶۴درصد افزایش خواهد یافت و شیوع دیابت از ۴ درصد در سال ۱۹۹۵ به ۴/۵ درصد در سال ۲۰۲۵ خواهد رسید. تعداد افراد دیابتی ۱۲۲درصد افزایش خواهد داشت، به طوریکه در کشورهای پیشرفته با ۴۲درصد افزایش از ۵۱ میلیون نفر به ۷۲ میلیون خواهد رسید, و در کشورهای در حال توسعه با ۱۷۰ درصد افزایش از ۸۴ به ۲۲۸ میلیون نفرخواهد رسید. بنابراین در سال ۲۰۲۵ بیش از ۷۵ درصد کل جمعیت دیابتی ها در کشورهای در حال توسعه خواهد بود(۶). بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت ((WHO بیش از ۱۵ میلیون نفر در چین دیابت دارند.بررسی ها حاکی از این است که این رقم طی دو یا سه دهه آینده تا ۵۰ میلیون نفر افزایش خواهد یافت(۷). در بررسی های مراکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه های شهید بهشتی و اصفهان شیوع دیابت در جمعیت بالای ۳۰ سال تهران و اصفهان به ترتیب ۲/۷ % و ۵/۶ % بوده است. مطالعات اخیر نشان می دهد که حداقل ۳میلیون نفر دیابتی در کشور زندگی می کنند که متاسفانه حدود نیمی از آنها از بیماری خود بی اطلاع هستند و بسیاری از این بیماران هنگامی که دچار یکی از عوارض دیررس دیابت می شوند به وجود بیماری خود پی می برند. مقایسه نتایج مطالعات مختلف سال های اخیر با مطالعات معدودی که در گذشته های دور در کشورمان به عمل آمده بیانگر ان است که میزان بروز و شیوع دیابت در ایران همچون کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته پیوسته در حال افزایش است. در کشور ما سالیانه ۷۰۰ میلیارد ریال صرف مراقبت و ناتوانیهای ناشی از دیابت می شود(۸). عدم آگاهی افراد مبتلا به بیماری مزمن از چگونگی مراقبت از خود یکی از دلایل بستری شدن مجدد آنها در بیمارستان است که آموزش میتواند از این امر جلوگیری کند(۹). برانگیختن توان خودمراقبتی این بیماران و برنامه ریزی بر اساس این توان بالقوه از اهمیت خاصی برخوردار است. تحقیقات انجام شده در زمینه خودمراقبتی دراین بیماران اندک و تنها به بررسی کمیت و کیفیت رفتارهای خودمراقبتی آنان پرداخته شده است، در حالیکه به توانایی خودمراقبتی این بیماران کمتر پرداخته شده است(۱۰). طبق تعریف اورِم، خود مراقبتی یک عملکرد تنظیمی آموخته شده در انسان است که مبتنی بر توانایی افراد جهت انجام اعمال خود مراقبتی بر روی خودشان می باشد. خود مراقبتی بعنوان یک استراتژی جهت تطابق با رویدادها و تنش های زندگی تعریف می شود که باعث ارتقاء سالم پیر شدن و عدم وابستگی می شود و مشتمل بر فعالیتهای ویژه ای است که بوسیله آن علایم بیماری تخفیف می یابد و سلامت بیماران دیابت می تواند حفظ و ارتقاء داده شود. عامل کلیدی در مدیریت موفق بیماری دیابت ، جلب نمودن بیماران جهت داشتن رفتار خود مراقبتی صحیح و مناسب می باشد(۱۱). ملیتوس در آمریکا با کاهش کیفیت زندگی و نیز ایجاد مرگ و میر و ناتوانی ها و هزینه های اقتصادی بالا، عوارض بسیار بزرگی را به بار آورده است(۱۲). به طور فزاینده ای تشخیص داده شده است که اثرات بیماریهای مزمن باید به منظور تاثیر آنها بر کیفیت زندگی ارزیابی شود. در مورد دیابت و درمان آن، کیفیت زندگی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. دیابت می تواند اثرات قابل ملاحظه ای را بر کیفیت زندگی روزمره مانند محدودیت های شغلی، زندگی اجتماعی، ارتباطات خانوادگی، ارتباطات زناشویی و فعالیتهای اوقات فراغت داشته باشد(۱۳). مطالعات نشان می دهد که عملکرد روانی اجتماعی و کیفیت زندگی ممکن است به صورت جدی بوسیله دیابت تحت تاثیر قرار می گیرد(۱۴). کیفیت زندگی مربوط به دیابت در جنبه هایی از عملکرد بیماران بررسی می شود که به طور مستقیم بوسیله دیابت و درمان آن تحت تاثیر قرار می گیرد. این جنبه ها شامل نشانه های فیزیکی، عملکرد فیزیولوژیک و عملکرد اجتماعی می شود(۱۴). جنبه¬های مختلف کیفیت زندگی در بیماران متفاوت اهمیت خاصی دارد. در بیماریهای مزمن، به خصوص به علت طول مدت و شدت آنها ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی کیفیت زندگی دستخوش تغییر فراوان می شود. در این بیماران کیفیت زندگی تحت تاثیر شدت، طول مدت و داروهای مصرفی بیمار قرار می گیرد. امروزه بسیاری از دولت ها ارتقاء کیفیت زندگی را جزء مهم و لاینفک از توسعه اجتماعی و اقتصادی میدانند(۱۵). به طور کلی میزان ناتوانی و محدودیت های جسمی، روانی و اجتماعی ناشی از بیماریها می تواند روی انتظارات و توقعات هر فرد از سلامتی اش تاثیر بگذارد، چنانچه هر فرد در مقایسه با دیگری نگرش متفاوت نسبت به این مسئله دارد. مقوله کیفیت زندگی به این دلیل اهمیت دارد که می تواند در صورت نادیده گرفتن منجر به ناامیدی، نداشتن انگیزه برای هر گونه تلاش و کاهش فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی و … شده و در ابعاد عمیق تر بر توسعه اجتماعی- اقتصادی یک کشور تاثیر بگذارد، به عبارت دیگر با ارتقاء کیفیت زندگی در جهت ارتقاء سلامتی قدم برداشته ایم و این همان چیزی است که در محور توسعه قرار دارد و هدف نهایی تمام دولت هاست . توانمندسازی به برقراری روابط متقابل کارشناسان بهداشتی با بیماربرای حفظ یا کسب احساس کنترل روی زندگی خودشان توصیف می شود و می تواند باعث تغییرات مثبت در زندگی آنها شود. علی رغم تغییراتی که دیابت روی زندگی روزانه فرد با توجه به عوارض دراز مدت آن می گذارد(۱۶). این تغییرات لزوما باعث کاهش کیفیت زندگی نمی شود ، بلکه بعضی فاکتورهای پزشکی و فاکتورهای اجتماعی اثر چنین تغییراتی را بر کیفیت زندگی تضعیف می کنند. رضایت فردی در حیطه های مختلف زندگی و سطح مفهوم انتزاعی بهتر بودن با یکسری مشکلات درک شده در تطبیق با رژیم غذایی دیابتیک از قبیل رژیم غذایی، سیگار کشیدن، ورزش، درمانهای تزریقی و غیره همراه است . هر چه رضایت از زندگی بیشتر باشد، توافق و سازگاری یا رژیم غذایی آسانتر است. مطمئنا احساس بهتر بودن از لحاظ عاطفی به ارتقاء خودمراقبتی کمک می¬کند. گزارش شده است که عوارض بطور منفی بر زندگی اجتماعی و ارتباطات با دیگران تاثیر دارد . چه بسا کمتر از ۱۰% بیماران دارای عوارض ، خودشان را به عنوان فرد بدحال و ناخوش تلقی می کنند .آگاهی بیشتر پزشکان متخصص از جنبه های اجتماعی و عملکردی دیابت، کیفیت مراقبتهای بیماران دیابتی را افزایش خواهد داد . آگاهی در باره بیماری مزمن و عواقب آن فرد را قادر می سازد تا به مشکل یک شخص دیابتی در سطوح متفاوت بنگرد و بیماران را هم در رابطه با بیماریشان و هم در رابطه با محیطشان در نظر بگیرد (۱۶). یک فرد دیابتی تصمیمات زیادی را بطور روزمره برای کنترل بیماری اتخاذ می کند(۱۷). آگاهی و دانش ناکافی بیماران دیابتی از بیماری و آسیب بافتی متعاقب آن باعث افزایش پذیرشهای بیمارستانی و مراجعات به بخشهای اورژانس و نیز عوارض بلند مدت می شود(۱۸). لذا آموزش به بیمار به منظور آگاهی از اصول خود مراقبتی و کاهش تعداد پذیرشهای بیمارستانی(۱۹) و متعاقب آن ارتقاء کیفیت زندگی بیماران دیابتی از اهمیت بسیار بالا و فوق العاده ای برخوردار است(۲۰). به منظور دستیابی به اهداف مورد نظر در ارتقاء سلامت از جمله خود مراقبتی و کیفیت زندگی بیمار توجه به سواد سلامت به عنوان یک پیش نیاز مهم واساسی در موفقیت برنامه ها ضرورت خاص می یابد. بنا به تعریف، سواد سلامتی میزان ظرفیت فرد برای کسب، تفسیر و درک اطلاعات اولیه و خدمات سلامتی است که برای تصمیم گیری مناسب لازم است(۲۱). سواد سلامتی شامل مجموعه ای از مهارتهای خواندن، شنیدن، تجزیه وتحلیل وتصمیم گیری و توانایی به کارگیری این مهارت ها در موقعیتهای سلامتی است که لزوما به سالهای تحصیل یاتوانایی عمومی خواندن برنمی گردد(۲۲). لذا سواد سلامت می تواند به عنوان مجموعه ای از توانایی هایی چون توانایی خواندن در سطح پایه، محاسبات عددی برای عمل کردن در حیطه مراقبتهای بهداشتی و عمل کردن به اطلاعات بهداشتی بیان شود(۲۳). در حال حاضر جامع ترین تعریف از سواد سلامت عبارت است از میزان ظرفیت فرد برای کسب، تفسیر، درک اطلاعات اولیه و خدمات سلامتی که برای تصمیم گیری متناسب لازم می باشد (۲۴). بیماران با سطح سواد سلامت پایین از خواندن دستورالعملهای روی جعبه داروها، تفسیر نتیجه تستهایی چون قند خون و برنامه زمانی مصرف داروها تا درک زمان درست مراجعه به پزشک، درک بروشورهای آموزشی و درک فرمهای رضایت نامه بیمارستانی با مشکل روبرو هستند(۲۵). محدودیت سواد سلامت در بیماران دیابتی با وخیم شدن عواقب دیابت ارتباط دارد(۲۶, ۲۷). اساس مشکلاتی از جمله شکایت بیمار و خطاهای پزشکی می تواند ناشی از فقر درک اطلاعاتی باشد(۲۸). بیمارانی که سواد سلامت پایینی دارند، ۵۰% افزایش خطر بیمارستانی نسبت به بیمارانی که مهارتهای سواد کافی دارند، دیده می شود(۲۹). بیمارانی که بیماری مزمن از جمله دیابت دارند وسواد سلامت پایینی دارند، نسبت به بیماریشان، درمان ومهارتهای خود مراقبتی دانش کمتری نسبت به بیماران با سواد سلامت بالا، دارند(۳۰). به رغم اهمیت سنجش سواد سلامت و ارتباط آن با کیفیت زندگی و خود مراقبتی، تا کنون تنها ابزاری که برای سنجش سواد سلامت در ایران به کار گرفته شده است ابزار TOFHLA (Test of Functional Health Literacy in Adults) این ابزار توانایی فرد را برای خواندن و درک مواد آموزشی مرتبط با سلامت مشخص می کند و حاوی پرسش های نوشتاری خودایفا است.لذا محقق بر آن شد که از پرسشنامه سنجش سواد سلامت بیماران دیابتی(LAD) در سال ۲۰۰۱ توسط Nath و همکاران طراحی شده است واین پرسشنامه شامل ۱۶ سوال است و توانایی بیماران در درک دستورالعمل های تغذیه ای و پزشکی را اندازه گیری می کند، استفاده نماید و از آنجائیکه هدف نهایی در برنامه ارتقاء سلامت در افراد دیابتی، ارتقاء کیفیت زندگی و رفتارهای خود مراقبتی است و افزایش سوادسلامت که از طریق توانمندسازی بیماران در انجام رفتارهای خودمراقبتی نقش مهمی دارد، تبیین این سازه ها به عنوان پایه های اولیه در برنامه ریزی ارتقاء سلامت افراد دیابتی بسیار موثر است. لذا این مطالعه با هدف بررسی ارتباط بین سواد سلامت با کیفیت زندگی و خود مراقبتی بیماران دیابتی در شهر شهرکرد در سال ۱۳۹۹ طراحی واجرا شد. روش اجرا جامعه مورد نظر برای انجام این طرح، بیماران دیابتی ساکن شهر شهرکرد که به طور کاملاً تصادفی ساده انتخاب می گردند. با توجه حجم نمونه حداقل ۱۹۰ نفر بدست آمد که با احتمال ۲۰% ریزش به دلیل عدم پاسخ به همه سوالات، حجم نمونه ۲۲۸ نفر در نظر گرفته شد. سپس پرسشنامه کیفیت زندگی که شامل ۳۶ سوال است و همینطور ابزار خود مراقبتی بیماران دیابتی که شامل۸سوال است که ۴ آیتم تغذیه، مراقبت از پاها، دوز داروهاو سنجش قند خون رادر بر می¬گیرد وپرسشنامه سواد سلامت که یک پرسشنامه استاندارد لاتین است وترجمه گردیده است ، مشتمل بر ۱۶ سوال است.در اختیار بیماران قرار گرفت. شیوه های تجزیه وتحلیل یافته ها:پس از جمع آوری داده ها، اطلاعات وارد نرم افزار SPSS شده، با استفاده از آزمونهای ضریب همبستگی پیرسون و آنالیز رگرسیون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها نتایج این مطالعه نشان داد که اکثر شرکت کنندگان مرد (57.2%) و میانگین سنی آنها 15.04±51.95 سال بود. همچنین 55.8 درصد از شرکت کنندگان متاهل بودند و بیشترین فراوانی از نظر میزان تحصیلات مربوط به افراد دارای دیپلم متوسطه بود. همچنین نتایج نشان داد که طول مدت ابتلا به دیابت در 9/88 درصد از شرکت کنندگان کمتر از10 سال بود (جدول 1). جدول1: توزیع فراوانی متغیرهای جمعیت شناختی در بیماران دیابتی متغیرها طبقات Diabetes میانگین (%) سن(سال) زیر 45 57 (4/29) 45-55 41 (1/17) 65-55 41 (2/20) 65 بالای 64(8/34) جنس مرد 79 (2/57) زن 59 (8/42) وضعیت تاهل مجرد 34 (6/24) متاهل 77 (8/55) طلاق گرفته 22 (9/15) فوت کرده 5 (6/3) وضعیت تحصیلی بیسواد 34 (6/24) کمتر از دیپلم 34 (6/24) بالاتر از دیپلم 36 (1/26) دانشگاهی 3 (9/23) مدت ابتلا کمتر از 5 سال 40 (0/29) سال 5-10 48 (8/34) سال10-15 22 (9/15) بیشتر از15 سال 28 (3/20) جدول2: ارتباط بین سواد سلامت با کیفیت زندگی،رفتارهای خود مراقبتی و متغیرهای دموگرافیک بیماران دیابتی متغیرها 1 2 3 4 مدت ابتلا 1 کیفیت زندگی 33/0 (001/0>P) 1 رفتارهای خودمراقبتی 42/0 (001/0> P) 31/0 (001/0> P) 1 سواد سلامت 22/0 (001/0>P) 34/0 (001/0>P) 37/0 (001/0>P) 1 آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که نمره مدت ابتلا، کیفیت زندگی، رفتارهای خود مراقبتی و سواد سلامت رابطه معناداری دارد (05/0>P) (جدول2). جدول3: قدرت پیش بینی متغیرهای مستقل در رابطه با سواد سلامت بیماران دیابتی Independent variables Standardized beta p-value R2 مدت ابتلا 015/0 049/0 53/0 کیفیت زندگی 053/0 042/0 رفتارهای خودمراقبتی 173/0 027/0 سواد سلامت 116/0 035/0 نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که مدت ابتلا، کیفیت زندگی، رفتارهای خود مراقبتی دارای قدرت پیش بینی 0.43 درصد برای سواد سلامت هستند. در بین این متغیرها، قدرت پیش‌بینی خودمراقبتی و کیفیت زندگی از نظر آماری معنی‌دار بود و میزان پیش‌بینی خودمراقبتی بیشتر از سایر متغیرها بود (17/0β=)( جدول3). بحث و نتیجه گیری پژوهش حاضر به منظور تعیین رابطه بین کیفیت زندگی خود مراقبتی با سطح سواد سلامت بیماران دیابتی نوع دو انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد که بین کیفیت زندگی، خود مراقبتی و سواد سلامت در بیماران دیابتی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. به این معنا که با افزایش نمرات کیفیت زندگی و خود مراقبتی، نمرات سواد سلامت نیز افزایش می یابد. jones-McCleary (2011) ، در پژوهشی به بررسی رابطه سواد سلامتی و رفتارهای خود مراقبتی در بیماران دیابتی پرداخت و به این نتیجه دست یافت که بیمارانی که سطح سواد سلامت بالاتری داشتند رفتارهای خود مراقبتی بهتری نیز از خود نشان دادند. به همین دلیل سواد سلامت پیش بینی کننده مناسبی برای رفتارهای خود مراقبتی در بیماران دیابتی می باشد (38). علاوه بر این، در پژوهشی دیگر نتایج نشان داد که کیفیت زندگی مناسب در کاهش اثرات منفی بیماری دیابت نوع دو بسیار بااهمیت است (39). همچنین، Huss (2012) و همکاران در مطالعه خود نشان دادند که رابطه مثبت و معنی داری بین سواد سلامتی با سلامت روانی و رضایت از زندگی در بیماران دیابتی وجود دارد. هر چقدر سواد سلامت افزایش یابد به همان اندازه سلامت روانی و رضایت از زندگی هم بالاتر خواهد بود. یافته های مطالعه حاضر مبنی بر تعیین رابطه کیفیت زندگی با سواد سلامت در بیماران دیابتی نوع دو، آشکار ساخت که بین کیفیت زندگی با سواد سلامت رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. با در نظر گرفتن اینکه ارتقاء کیفیت زندگی و آموزش سواد سلامت از هزینه های اجتماعی، روانی و مالی بیماری دیابت می کاهد و بهبود و افزایش سطح سواد سلامت در بین آحاد جامعه از طریق رسانه ها و کلاس های آموزشی یا فیلم های آموزشی می تواند نقش کلیدی را در پیشگیری از بیماری در جامعه و بیماران منجر شود.

خلاصه نتایج حاصله

یافته ها نتایج این مطالعه نشان داد که اکثر شرکت کنندگان مرد (57.2%) و میانگین سنی آنها 15.04±51.95 سال بود. همچنین 55.8 درصد از شرکت کنندگان متاهل بودند و بیشترین فراوانی از نظر میزان تحصیلات مربوط به افراد دارای دیپلم متوسطه بود. همچنین نتایج نشان داد که طول مدت ابتلا به دیابت در 9/88 درصد از شرکت کنندگان کمتر از10 سال بود (جدول 1). جدول1: توزیع فراوانی متغیرهای جمعیت شناختی در بیماران دیابتی متغیرها طبقات Diabetes میانگین (%) سن(سال) زیر 45 57 (4/29) 45-55 41 (1/17) 65-55 41 (2/20) 65 بالای 64(8/34) جنس مرد 79 (2/57) زن 59 (8/42) وضعیت تاهل مجرد 34 (6/24) متاهل 77 (8/55) طلاق گرفته 22 (9/15) فوت کرده 5 (6/3) وضعیت تحصیلی بیسواد 34 (6/24) کمتر از دیپلم 34 (6/24) بالاتر از دیپلم 36 (1/26) دانشگاهی 3 (9/23) مدت ابتلا کمتر از 5 سال 40 (0/29) سال 5-10 48 (8/34) سال10-15 22 (9/15) بیشتر از15 سال 28 (3/20) جدول2: ارتباط بین سواد سلامت با کیفیت زندگی،رفتارهای خود مراقبتی و متغیرهای دموگرافیک بیماران دیابتی متغیرها 1 2 3 4 مدت ابتلا 1 کیفیت زندگی 33/0 (001/0>P) 1 رفتارهای خودمراقبتی 42/0 (001/0> P) 31/0 (001/0> P) 1 سواد سلامت 22/0 (001/0>P) 34/0 (001/0>P) 37/0 (001/0>P) 1 آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که نمره مدت ابتلا، کیفیت زندگی، رفتارهای خود مراقبتی و سواد سلامت رابطه معناداری دارد (05/0>P) (جدول2). جدول3: قدرت پیش بینی متغیرهای مستقل در رابطه با سواد سلامت بیماران دیابتی Independent variables Standardized beta p-value R2 مدت ابتلا 015/0 049/0 53/0 کیفیت زندگی 053/0 042/0 رفتارهای خودمراقبتی 173/0 027/0 سواد سلامت 116/0 035/0 نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که مدت ابتلا، کیفیت زندگی، رفتارهای خود مراقبتی دارای قدرت پیش بینی 0.43 درصد برای سواد سلامت هستند. در بین این متغیرها، قدرت پیش‌بینی خودمراقبتی و کیفیت زندگی از نظر آماری معنی‌دار بود و میزان پیش‌بینی خودمراقبتی بیشتر از سایر متغیرها بود (17/0β=)( جدول3).

فایل های پژوهش