پژوهشگر

همکاران پژوهشگر

چکیده پژوهش

در نگاهي سطحي به نظر مي‌رسد که اموري مانند ازدواج، باروري و زاد و ولد، اموري خصوصي و شخصي هستند و ارتباطي به سياست و در نتيجه حاکميت ندارند، اما در نگاهي ژرف، حقيقت امر نمايان مي‌گردد. حقيقت اين است که نتايج ازدواج و باروري و فرزندآوري از نظر کمي و کيفي در ساختار جمعيت تاثيرگذار بوده و چون جمعيت و ساختار آن مهمترين رکن جامعه محسوب مي‌گردد، موضوع به سياست و حاکميت مرتبط مي‌گردد. با توجه به اهميت موضوع جمعيت در مديريت اقتصادي و سياسي هر جامعه حکومت‌ها با توجه به شرايط و وضعيت موجود و همچنين اهداف و چشم‌اندازهاي موردنظر همواره سعي در اعمال سياست‌هاي جمعيتي در جامعه تحت حاکميت خود داشته‌اند. در کشور ايران تا قبل از سال 1346 درخصوص مديريت جمعيت سياست خاصي در کشور وجود نداشته است. از سال 1346 تاکنون در بازه‌هاي زماني مختلف سياست‌هاي مختلف و متناقضي براي مديريت جمعيت دنبال شده است. شکي نيست که ساختار کنوني جمعيت کشور ناشي از نتايج سياست‌ها و برنامه‌هايي است که در دهه‌هاي قبلي پياده و اجرا شده‌اند. از جمله اين نتايج مي‌توان به سير صعودي پيري جمعيت کشور و کاهش نرخ باروري در سال‌هاي اخير اشاره کرد که از نظر برخي کارشناسان به حد نگران کننده‌اي رسيده‌اند. اين نگراني موجب چرخشي مجدد در سياست‌هاي جمعيتي ايران شده است ولي به نظر مي‌رسد رفتار و کنش مردم همسو با سياست‌هاي موردنظر نبوده و با اين روند، موضوعاتي که موجبات نگراني جمعيتي را فراهم کرده‌اند هنوز مهمان اين مرز و بوم خواهند بود. 1-2- تعاريف، اصول و مباني مورد نياز در هر مطالعه‌اي براي داشتن فهمي مشترک از موضوع، ارائه تعريف واژه‌هاي مورد استفاده امري لازم و ضروري است. عدم ارائه تعاريف و مفاهيم باعث خواهد شد تا هر يک از کاربران گزارش با توجه به پيشينه‌ي تحصيلي و تجربي خويش برداشت‌هاي متفاوتي از واژه‌ها داشته و در نتيجه انتقال مفاهيم در بخش‌هاي آتي گزارش با مشکلاتي مواجه گردد. به همين دليل در اين بخش واژه‌ها و اصطلاحات کليدي و مباني مورد استفاده در گزارش تعريف و تبيين شده است. 1-2-1- سياست جمعيتي تعريف اول) «سياست جمعيتي مجموعه اصول، تدابير و تصميمات مدون جمعيتي است که از سوي دولت‌ها اتخاذ مي‌شود و حدود فعاليت‌هاي دولت را در رابطه با مسائل جمعيتي و يا اموري که نتايج جمعيتي را به دنبال دارند تعيين مي‌کند. در گذشته اين سياست‌ها به تنظيم مقرراتي جهت افزايش يا کاهش جمعيت محدود بود ولي در حال حاضر توجه به مفهوم محوري توسعه پايدار، باعث شده است سياستگذاران تاثيرات عوامل سياسي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و اپيدميولوژيک را در تدوين سياست‌هاي جمعيتي موردتوجه ويژه قراردهند.» (اتاق فکر دانشگاه پژوهشکده آينده پژوهي در سلامت دانشگاه کرمان) تعريف دوم) سياست‌هاي جمعيتي مجموع اصول و تدابيري است که چگونگي و حدود فعاليت حکومت و دولت را در امور جمعيتي تعيين مي‌کند. به عبارت ديگر، هر خط مشي و سياستي که به نحوي از انحاء و به طور مستقيم و يا غيرمستقيم بر ويژگي کمي و کيفي جمعيت تأثير بگذارد، سياست جمعيتي نام دارد. (صادق پور رودسري و ديگران، 1383) تعريف سوم) سياست‌هاي جمعيتي، مجموعه اصول، چاره‌جويي‌ها، آهنگ و اراده‌ي نگاشته و گردآوري شده جمعيتي است که از سوي دولت‌ها در پيش گرفته مي‌شود و هدف سياست جمعيتي، منطقي و هماهنگ‌سازي دگرگوني‌هاي جمعيتي با زمينه‌هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي جامعه است تا رفاه بيشتر جمعيت را فراهم سازد. (فولادي،1392) ? 1-2-2- زوج و زوجه وقتي مرد و زن طبق موازين شرعي و قانوني براي شراکت دائم در زندگي با يکديگر پيوند مي‌يابند ازدواج رخ داده است. در اين پيوند مرد با واژه زوج و زن با واژه زوجه شناخته مي‌شود. 1-2-3- زوج‌ها(زوجين) در هر ازدواج به مجموعه متشکل از مرد و زن زوجين يا زوج‌ها گفته مي‌شود. 1-2-4- زوج‌هاي جوان در اين پژوهش (با توجه به هدف اصلي پژوهش يعني تمايل به فرزندآوري) به کليه زوج‌هايي که در آن سن سن زندگي مشترک (در اولين ازدواج) حداکثر 10 سال باشد زوج جوان گفته مي‌شود. 1-2-5- آگاهي از سياست‌هاي جمعيتي: مطلع بودن شهروندان از کليات سمت و سوي سياست‌هاي جمعيتي حاکميت (گرايش به کاهش، افزايش و يا تثبيت جمعيت) در اين پژوهش آگاهي از سياست‌هاي جمعيتي ناميده شده است. 1-2-6- تمايل به فرزندآوري: در اين تحقيق تمايل و خواست زوجين براي به دنيا آوردن فرزند (فرزندان) جديد، تمايل به فرزندآوري ناميده مي‌شود. از اين منظر تمايل وخواست به داشتن فرزندي از طرق ديگر (مانند پذيرش فرزندخوانده) تمايل به فرزندآوري محسوب نمي‌گردد. ? 1-3- بيان مساله و اهداف پژو

خلاصه نتایج حاصله

سياست‌هاي جمعيتي (به‌ مفهوم تلاش در راستاي مديريت تغييرات جمعيت) در کشور ايران از دهه 40 شمسي آغاز گرديده و از آن زمان تاکنون، رويکردهاي مختلف و متضادي در سياست‌هاي جمعيتي به چشم مي‌خورد. تا قبل از پيروزي انقلاب شکوهمند اسلامي، سياست تحديد نسل (کاهش جمعيت) با شعار فرزند کمتر - زندگي بهتر در دستور کار حاکميت قرار داشت. اين سياست همواره از سوي مخالفان رژيم پهلوي به عنوان سياستي غلط و مخالف مباني اسلام مورد هجمه و انتقاد قرار مي‌گرفت. با پيروزي انقلاب شکوهمند اسلامي سياست کنترل مواليد به طور کلي حذف و سياست افزايش مواليد جايگزين آن گرديد. اين سياست براي مدت بيش از يک دهه به طور جدي دنبال شد و نتيجه آن افزايش نگران کننده جمعيت در کشور بود. پس از سرشماري نفوس و مسکن 1365 و مشاهده ميزان رشد جمعيت، از سوي برخي مسئولين زمزمه لزوم کنترل جمعيت آغاز گرديد ولي با توجه به انتقادهايي که غالبا از سوي همين مسئولين به سياست‌هاي کنترل مواليد پهلوي وارد شده بود اين زمزمه‌ها با احتياط عنوان مي‌گرديد. عدم تناسب امکانات کشور با جمعيت روز افزون موجب گرديد تا با درايت و شجاعت برخي مسئولين وقت کشور در دهه هفتاد، لزوم کنترل جمعيت تبيين و حتي موافقت علماي دين با کنترل جمعيت حاصل گردد. سياست کنترل جمعيت دهه هفتاد با توجه به شرايط اقتصادي بسياري از خانوارها با استقبال بي‌نظير مردم مواجه گرديد به نحوي که در مدت زماني نسبتا کوتاه نتايج از اهداف طراحي شده پيش افتاد. مقوله کنترل جمعيت تا حدي در جامعه نهادينه گرديد که نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسکن 1390 زنگ هشدار خطر پيري جمعيت را به صدا درآورد و از آن تاريخ به بعد در گفتار مسئولين به ويژه مقام معظم رهبري لزوم تغيير سياست‌هاي جمعيتي و برنامه‌ريزي لازم براي توقف برنامه کنترل جمعيت و جايگزيني آن با سياست افزايش مواليد ظاهر گرديد. اما با توجه به آمار مواليد ثبت شده توسط سازمان ثبت احوال کشور، به نظر مي‌رسد علي‌رغم چرخش سياست جمعيتي در کشور، رفتار فرزندآوري خانوارهاي ايراني همسويي لازم با سياست‌هاي کنوني جمعيتي را ندارند. با توجه به اين‌که احتمال آن وجود داشت که عدم همسويي شهروندان با سياست‌هاي جمعيتي کشور ناشي از عدم اطلاع کافي از سياست‌هاي مذکور باشد، پژوهشي تحت عنوان "بررسي ميزان آگاهي از سياست‌هاي جمعيتي و تاثير آن بر تمايل به فرزندآوري در زوج‌هاي جوان استان چهارمحال و بختياري " انجام گرفته که خلاصه نتايج حاصل و پيشنهادهاي مبتني بر اين نتايج در بخش‌هاي بعدي ارائه شده است. 4-2- سوال‌هاي پژوهش و پاسخ‌هاي حاصل مانند هر پژوهش علمي، در اين پژوهش نيز تعدادي سوال به صورت مشخص و صريح در پيشنهاديه (پروپوزال) پژوهش مطرح شده‌اند که پاسخ آنها طي فرآيند پژوهش مشخص شده و در فصل‌هاي دوم و سوم گزارش ارائه گرديد. علاوه بر پاسخ سوالات اصلي مصرح در پيشنهاديه، تعدادي سوال فرعي نيز از ابتدا مطرح بوده که پاسخ آنها در طي مطالعه و پژوهش روشن گرديده و برخي اطلاعات بيشتر نيز در طي جراي طرح توليد شده که ارائه آنها در قالب طرح سوال و پاسخ به آن، قابل ارائه است. در اين فصل به منظور جمع‌بندي مطالب و افزايش قابليت کاربرد گزارش براي افرادي که فرصت مطالعه کل گزارش را ندارند، سوالات مذکور مطرح و پاسخ آنها به صورت خلاصه ارائه شده است. سوال اول) زوج‌هاي جوان استان چهارمحال و بختياري، تا چه ميزان از سياست‌هاي جمعيتي کشور آگاهي دارند؟ پاسخ: براي رسيدن به پاسخ اين سوال، ابتدا وضعيت فعلي سياست‌هاي جمعيتي جمهوري اسلامي ايران مورد بررسي قرار گرفت. طبق نتايج حاصل، برآيند ديدگاه و سمت سوي خواسته رهبري، ديدگاه و مصوبات مجلس شوراي اسلامي، جهت گيري برنامه‌ها و عملکرد دولت و همچنين مصوبه شوراي عالي انقلاب فرهنگي (در خصوص جمعيت حال و آينده کشور) را مي‌توان به عنوان سياست‌هاي جمعيتي حاکميت دانست. بررسي‌هاي انجام شده حاکي از اين است خواسته جدي مقام معظم‌رهبري تغيير رفتار باروري مردم و افزايش نرخ باروري و فرزندآوري در جامعه است. شوراي عالي انقلاب فرهنگي نيز در سال 1391مصوبه‌اي (که در آن مشوق‌هايي وسوسه گر براي تشويق زوجين به فرزندآوري پيش بيني شده است) به منظور تغيير رفتار باروري و افزايش فرزندآوري زوجين ايراني مصوب نموده است. اما در عمل بايد اذعان نمود که تا زمان تهيه و تدوين اين گزارش، بيشتر بندهاي اين مصوبه روي کاغذ مانده و اجرايي نشده‌اند. مجلس شوراي اسلامي در راستاي مديريت جمعيت، 20/03/1392 با تصويب يک ماده واحده، قانون تنظيم خانواده و جمعيت سال 1372 را اصلاح کرده و تنبيهات پيش‌بيني شده در قانون قبلي براي تولد فرزندان چهارم به بعد خانوار را حذف کرده است. در اين مصوبه مشوق خاصي (به جز مرخصي 9 ماهه زايمان براي زنان شاغل) براي فرزندآوري به چشم نمي‌خورد. رويکرد دولت نيز در زمين تشويق خانوارها به افزايش فرزندآوري رويکرد جدي و درخور توجهي نبوده و بررسي برنامه ششم توسعه و همچنين قانون بودجه سالانه دولت نشان مي‌دهد که در اين اسناد مشوق‌هايي که بتوانند در تشويق خانوارها به فرزندآوري موثر باشند مشاهده نمي‌شود. در اين خصوص حتي نحوه توزيع يارانه معيشتي خانوار که در سال 1398 توسط دولت عملياتي گرديد، به نحوي است که سرانه يارانه کمک معيشتي خانوار با جمعيت خانوار رابطه معکوس دارد که حاکي از عدم همخواني اين موضوع با سياست‌هاي کلان جمعيتي کشور است. با توجه به توضيحات فوق که مجموعه آنها نشانگر سياست‌هاي جمعيتي کشور است، بررسي‌ها نشان مي‌دهد که اکثر زوج‌هاي جوان از نگرش مقام معظم رهبري به موضوع جمعيت مطلع بوده‌اند ولي از نگرش و گرايش دولت و مجلس در خصوص جمعيت اطلاع نداشته‌اند. همين اطلاع زوجين از نگرش مقام معظم رهبري موجب گرديده تا فرضيه " بيش از 75 درصد زوج‌هاي جوان از سياست‌هاي جمعيتي از سياست‌هاي جمعيتي کشور آگاهي دارند" مورد قبول واقع شود. بدون شک اگر شخص مقام معظم رهبري در زمان‌ها و مکان‌هاي مختلف نسبت به لزوم افزايش جمعيت و نادرستي روند کنترل جمعيت هشدار نمي‌دادند، قضيه عکس مي‌شد و در عمل اکثريت زوج‌هاي جوان از سياست‌هاي جمعيتي کشور آگاهي لازم را نداشتند. اين موضوع نشانگر اين است که اگر هم نگرش مجلس و دولت در خصوص جمعيت مشابه موضع رهبري باشد، عملکرد و اطلاع‌رساني به نحوي بوده که زوج‌هاي جوان اين برداشت را نداشته‌ و عملا دولت را فاقد سياست‌هاي جمعيتي مشخص بدانند. سوال دوم) زوج‌هاي جوان استان چهارمحال و بختياري از چه منابعي در خصوص سياست‌هاي جمعيتي اطلاعات کسب کرده‌اند؟ پاسخ: منبع اصلي اطلاعاتي زوج‌هاي جوان از سياست‌هاي جمعيتي، متن کامل سخنراني، و يا گزيده مطالب سخنراني مقام معظم رهبري بوده که از طريق صدا و سيما به سمع و نظر آنان رسيده است. در بحث تبليغات ميداني و اجرايي مي‌توان گفت عملکرد در حدي نبوده که موجب آگاهي و همراهي مردم گردد. حجم تبليغات کنوني در مقايسه با تبليغات اوايل دهه 80(که سياست کنترل جمعيت در کشور ترويج مي‌گرديد) بسيار کم بوده و معدود تصاوير و پوسترهاي تبليغاتي طراحي شده براي اطلاع‌رساني وتشويق مردم به افزايش فرزندآوري از نظر طراحي بسيار ضعيف و از نظر تيراژ بسيار ناکافي بوده است. ضعف طراحي برخي پوسترها براي ترويج سياست جمعيت به حدي بوده که به سوژه شوخي نيز تبديل شده‌اند. فضاي مجازي (که امروزه يکي از ابزارهاي مهم اطلاع‌رساني است) نيز در راستاي ترويج سياست‌هاي جمعيتي مورد بهره‌برداري کافي قرار نگرفته است. سوال سوم) ميزان تمايل زوج‌هاي جوان استان چهارمحال و بختياري به فرزندآوري چقدر است؟ پاسخ: براساس بررسي‌هاي انجام شده و تحليل نظرات و اظهارات واحدهاي نمونه تصادفي منتخب از جامعه زوج‌هاي جوان استان چهارمحال و بختياري: •در حدود 60 درصد زوج‌هاي جوان استان، داشتن 2 يا کمتر از 2 فرزند را در طول زندگي مشترک ايده‌آل مي‌دانند. حتي تعدادي از زوج‌هاي جوان نداشتن فرزند(تعداد فرزندان=0) را امري مطلوب و پسنديده معرفي کرده‌اند. •بيشتر پاسخگوياني که با داشتن 2 فرزند، باز هم تمايل به فرزند ديگر داشته‌اند، زوج‌هايي هستند که داراي 2 فرزند دختر مي‌باشند و اکثر زوج‌هاي 2 فرزندي داراي فرزند پسر، تمايل به فرزند ديگري نشان نداده‌اند. بر اين اساس مي‌توان گفت با توجه به بافت سنتي، داشتن فرزند پسر براي خانوارهاي استان حائز اهميت است. •تمايل به داشتن فرزند کمتر به حدي در جامعه نهادينه شده است که فقط 19 در صد پاسخگويان اعلام کرده‌اند که در صورتي که مرجع تقليد آنها فتواي واجب بودن داشتن حداقل 4 فرزند را صادر کند، به فتواي او عمل خواهند نمود.!! •سهم بسيار بالايي از خانوارهايي که اعلام تمايل به داشتن فرزند(ان) بيشتر در طول زندگي مشترک نموده‌اند، حاضر به فرزندآوري در کوتاه مدت نبوده و اين ابراز تمايل آنها براي زمان آينده‌اي نامعلوم مي‌باشد. •فرضيه " بيش از 50 درصد زوج‌هاي جوان استان چهارمحال و بختياري تمايل به فرزندآوري دارند" قويا رد شده است. سوال چهارم) چه عامل يا عواملي در تمايل به فرزندآوري زوج‌هاي جوان استان چهارمحال و بختياري موثرند؟ پاسخ: براي رسيدن به پاسخ به اين سوال و درک درست از عامل يا عوامل موثر بر تمايل به فرزندآوري، عوامل به دو دسته مثبت و منفي تفکيک شده‌اند. دسته اول، علل و مولفه‌هاي موثر بر کاهش تمايل به فرزندآوري و دسته دوم، علل و مولفه‌هاي موثر بر افزايش تمايل به فرزندآوري هستند. کنکاش کارشناسانه حاکي از اين است که برخي از علل و مولفه‌هاي مطرح شده از سوي زوج‌هاي جوان عيني و واقعي و برخي از اين علل نيز ذهني و مرتبط با نگرش افراد به موضوع فرزندآوري و زندگي شخصي و اجتماعي است. جدول‌هاي شماره 4-1 و 4-2 اين علل و مولفه‌ها را به ترتيب اولويت(اولويت ناشي از فراواني تکرار از سوي پاسخگويان) در معرض نمايش گذاشته است. ? جدول شماره4-1: فهرست عوامل (عيني و ذهني) موثر بر کاهش تمايل به فرزندآوري زوجهاي جوان استان چهارمحال و بختياري علت عدم تمايل به فرزندآوريدر صد فراواني نسبي (در بين پاسخگوياني که تمايل به فرزندآوري نداشته‌اند) ?عدم توانايي تامين هزينه‌هاي فرزند% 8/70 ?عدم حمايت عملي دولت از فرزندآوري% 7/56 ?مبهم دانستن آينده فرزندان به دليل احتمال تداوم مشکلات اقتصادي در کشور% 7/49 ?صعوبت تربيت مناسب فرزند در شرايط کنوني جامعه% 3/41 ?عدم رضايت از زندگي در شرايط فعلي (اقتصادي) کشور% 5/40 ?در اختيار نداشتن مسکن متناسب با جمعيت بيشتر خانوار% 8/34 ?ترس از بدتر شدن وضعيت فعلي زندگي در صورت تولد فرزند% 3/24 ?اصرار دولت بر فرزندآوري و عدم اعتماد به انگيزه‌هاي دولت در خصوص اين اصرار% 3/14 ?تمايل به لذت بردن از زندگي شخصي، و مزاحم دانستن فرزند براي راحتي و لذت بردن از زندگي% 4/12 ?وجود اختلاف خانوادگي و منطقي نبودن فرزندآوري در شرايط وجود اختلاف% 2/9 ?علاقه به تحصيل و مانع بودن فرزند در پيشرفت تحصيلي% 2/9 ?مخالفت اطرافيان با فرزند‌دار شدن% 4/8 ?وجود تفکر " فرزند‌دارشدن نشانه پايين بودن فرهنگ است."% 3/4 ?وجود تصور" بچه‌دار شدن باعث ميشود تناسب اندام مادر به هم بخورد و تناسب اندام خانم از فرزندآوري مهم‌تر است.."% 8/3 ? جدول شماره4-2: فهرست عوامل موثر بر افزايش تمايل به فرزندآوري زوجهاي جوان استان چهارمحال و بختياري علت تمايل به فرزندآوريدر صد فراواني نسبي (در بين پاسخگوياني که تمايل به فرزندآوري داشته‌اند) ?تاکيد مقام معظم رهبري بر فرزندآوري و لزوم اطاعت از معظم‌له% 5/87 ?باور به اين‌که"وجود فرزند موجب استحکام بنيان خانواده است"% 2/87 ?باور به اين‎که" زندگي بدون فرزند سرد و بي‌روح است"% 5/81 ?باور به اين‎که" فرزندان در کهنسالي والدين يار و ياور آنها خواهند بود"% 8/77 ?تقويت حس مسئوليت پذيري همسر در صورت تولد فرزند.% 3/56 ?احساس خوشبختي و نشاط بيشتر با تولد فرزند.% 4/48 ?باور به اين‌که" بچه‌هايي که در خانواده‌هاي کم فرزند بزرگ مي‌شوند، در حال و آينده دچار مشکلات روحي و رواني خواهند شد."% 3/24 ?سرزنش و نکوهش ديگران در صورت نبود فرزند% 6/43 ?مهم بودن وضعيت آينده کشور و باور به اين‌که " افزايش جمعيت براي آينده کشور بهتر است"% 6/31 ?مديران ارشد كشور با توجه به شرايط كشور تاكيد بر فرزندآوري دارند و من خود را موظف به همراهي با سياستهاي جمعيتي دولت مي‌دانم.% 6/12 در ميان موانع و علل منفي موثر بر فرزندآوري در استان چهارمحال و بختياري، درآمد ناکافي و عدم توانايي در تامين هزينه‌هاي زندگي اولين مهمترين علت است. اين موضوع هم از پاسخ سوال‌هاي بسته مندرج در پرسشنامه‌هاي توزيع شده استنباط مي‌گردد و هم در توضيحات تشريحي ارائه شده توسط پاسخگويان در پاسخ به سوالات باز پرسشنامه منعکس شده است. پس از درآمد ناکافي و عدم توانايي در تامين هزينه‌هاي زندگي، عواملي مانند "عدم حمايت عملي دولت از فرزندآوري"، "مبهم دانستن آينده فرزندان به دليل احتمال تداوم مشکلات اقتصادي در کشور"، "صعوبت تربيت مناسب فرزند در شرايط کنوني جامعه"، "عدم رضايت از زندگي در شرايط فعلي (اقتصادي) کشور"، "در اختيار نداشتن مسکن متناسب با جمعيت بيشتر خانوار" و "ترس از بدتر شدن وضعيت فعلي زندگي در صورت تولد فرزند" در رتبه‌هاي بعدي قرار گرفته‌اند که تقريبا همگي آنان ريشه اقتصادي دارند و مي‌توان آنها را در زمره عوامل عيني و واقعي دانست. علاوه بر اين عوامل، عوامل ذهني مانند راحت طلبي، لذت‌جويي و اهميت دادن به تناسب اندام نيز از ساير عوامل منفي موثر بر فرزندآوري هستند که البته درجه اهميت آنها دراستان چهارمحال و بختياري چندان درخور توجه نمي‌باشد. اين در حالي است که براساس بررسي‌ها انجام گرفته در پيشينه تحقيق (تحقيقات قبلي با موضوعات مشابه) در برخي نقاط کشور اين عوامل از درجه اهميت بالايي برخوردار بوده‌اند. به عنوان مثال " عدم تمايل به فرزندآوري به دليل حفظ تناسب اندام" در اين استان از نظر اولويت آخرين علت با اختصاص درصد فراواني نسبي 8/3 درصد بوده در حالي که براساس تحقيق انجام شده توسط خانم زينب کاوه‌فيروز و همکاران با موضوع "تأثير مؤلفه هاي سبك زندگي بر نگرش به فرزندآوري" در شهر تهران، عامل مذکور تحت عنوان مديريت بدن يکي از عوامل مهم (داراي اولويت بالا) در کاهش تمايل به فرزندآوري زوج‌هاي جوان معرفي شده است. در بين عوامل مثبت و موثر بر افزايش تمايل فرزندآوري، از بين کساني که تمايل به داشتن فرزند(فرزندان) جديد بوده‌اند، خواست و نظر مقام معظم رهبري مهمترين علت معرفي شده است. استحکام بنيان خانواده، افزايش نشاط و شادابي خانوار با تولد فرزند از دلايل مهم ديگر تمايل به فرزندآوري معرفي شده است. نکته جالب توجه اين است که در حالي که خواست مقام معظم رهبري براي افزايش جمعيت از نظر پاسخويان حائز بيشترين اهميت بوده است، گزينه "مديران ارشد كشور با توجه به شرايط كشور تاكيد بر فرزندآوري دارند و من خود را موظف به همراهي با سياستهاي جمعيتي دولت مي‌دانم" با درصد موافقان پايين از نظر پاسخگويان رتبه آخر در بين علل مختلف را به خود اختصاص داده است. سوال پنجم) آيا ميزان آگاهي زوج‌هاي جوان استان چهارمحال و بختياري از سياست‌هاي جمعيتي کشور بر تمايل به فرزندآوري موثر است؟ پاسخ: براساس نتايج حاصل در بخش‌هاي مختلف فصل قبل پاسخ اين سوال مثبت است. به ويژه آن‌که در آزمون فرض انجام شده بين ميزان آگاهي از سياست‌هاي جمعيتي کشور و تمايل به فرزندآوري زوج‌هاي جوان فرض عدم وجود رابطه به نفع وجود رابطه‌قويا رد گرديد. علاوه بر پنج سوال اصلي مصرح در پيشنهاديه، سوالات ديگري در حين مطالعات مطرح گرديد که سوال زير يکي از اين سوالات مي‌باشد. سوال ششم) براي افزايش تمايل خانوارها به فرزندآوري چه راه و روشي مناسب است؟ پاسخ: در پاسخ به اين سوال از مجموع 536 پاسخگو، 221 مورد (معادل % 55)" اصلاح ساختار اقتصادي کشور، تلاش براي کاهش نرخ بيکاري، رونق اقتصادي و کنترل تورم" را مهمترين و بهترين راه براي افزايش تمايل خانوارها به فرزندآوري معرفي کرده‌اند. 38 درصد پاسخگويان "اعطاي مشوق‌هاي و امتيازات مستقيم به مادران باردار" را عاملي موثر بر افزايش تمايل به فرزند آوري دانسته و مابقي دو گزينه " آگاه سازي مردم به مشکلات آينده کشور ناشي از کاهش جمعيت و تغيير ترکيب جمعيت کشور " و " استفاده از تبليغ‌هاي مذهبي و تشويق مردم به فرزندآوري از طريق تحريک احساسات ديني" را به ترتيب به عنوان روش‌هاي موثر بر افزايش فرزندآوري در استان چهارمحال و بختياري انتخاب کرده‌اند. 4-3- پيشنهادها تاکيد مقام معظم رهبري بر اصلاح رفتار باروري و پيگشيري از پيري جمعيت در آينده و اصرار معظم‌له بر اين نظر عالمانه و بخردانه موجب چرخش سياست‌هاي جمعيتي کشور از کنترل جمعيت بر افزايش مواليد و در نتيجه افزايش جمعيت شده است. ليکن عوامل مختلفي مانند مشکلات اقتصادي، لمس و درک واقعيت رفاه نسبي اقتصادي بالاتر خانوارهاي داراي فرزند کمتر (در مقايسه با خانوارهاي پرجمعيت) توسط شهروندان ايراني موجب گرديده تا در کوتاه مدت تغيير نگرش و در نتيجه رفتار باروري خانوارهاي ايراني نسبت به به سادگي امکان‌پذير به نظر نمي‌رسد. به همين دليل در حالي که سياست کنترل مواليد به سرعت در کشور فراگير شد و همراهي مردم با آن تا حدي مطلوب بود که نتايج از اهداف برنامه نيز پيشي گرفت، سياست جديد(افزايش مواليد) با استقبال مردم مواجه نبوده ل زوج‌هاي جوان در عمل با سياست‌هاي جمعيتي کنوني حاکميت همراهي لازم را ندارند. بديهي است براي رفع اين مشکل و عملي شدن خواست جدي مقام معظم رهبري در خصوص مديريت جمعيت پيشنهادهاي زير راهگشا خواهند بود: 1.توجه جدي به رفع مشکلات اقتصادي کشور و استان در حالي که وضعيت اقتصادي کشور تحت تاثير تحريم‌هاي ظالمانه از وضعيت مناسبي برخوردار نيست، وضعيت اقتصادي استان چهارمحال و بختياري به دلايل مختلف از جمله ميراث‌داري محروميت از زمان ستم‌شاهي از وضعيت اقتصادي کشور ضعيف‌تر است. اين موضوع با توجه به رتبه نرخ بيکاري استان در بين استان‌ها (در سالهاي گذشته رتبه استان در نرخ بيکاري بين رتبه اول تا سوم در نوسان بوده است) و همچنين توجه به سهم توليد ناخالص داخلي استان از سهم توليد ناخالص داخلي کل کشور (سهم جمعيت استان از جمعيت کشور 2/1 درصد و سهم توليد ناخالص داخلي 67/0 درصد) قابل اثبات است. وضعيت نامطلوب اقتصادي از دو جبهه بر جمعيت آينده کشور اثر منفي دارد. شرايط نامطلوب اقتصادي از يک سو موجب کاهش تمايل جوانان مجرد به ازدواج و تشکيل خانواده و در نتيجه از بين رفتن مقدمه باروري شده و از سوي ديگر موجب کاهش تمايل زوج‌هاي جوان به فرزندآوري و در نتيجه کاهش نرخ باروري در جامعه مي‌گردد. بنابراين مهمترين اقدامي که مي‌تواند تاثير مثبت در مديريت جمعيت داشته باشد رفع مشکلات اقتصادي جامعه با هدف کاهش نرخ‌بيکاري و کاهش فاصله بين درآمد و هزينه خانوارهاي ايراني است. اولويت اقدامات و اصلاحات اقتصادي بايستي کاهش حل مشکلات اشتغال و وضعيت معيشتي اقشار جوان جامعه باشد. 2.وحدت و يکپارچگي در اعلام و اعمال سياست‌هاي جمعيتي وحدت و هم‌صدايي ارکان نظام جمهوري اسلامي ايران هميشه و در هر برنامه‌اي (حتي سخت‌ترين و پيچيده‌ترين موضوعات) عامل موفقيت برنامه بوده است. بديهي است موضوع مديريت جمعيت نيز از اين قاعده مستثني نيست. با توجه به بررسي‌هاي انجام شده مشخص گرديد که علي‌رغم هم نظر بودن دولت و مجلس با مواضع رهبري در خصوص مديريت جمعيت و لزوم تغيير رفتار باروري مردم، نحوه عملکرد و اطلاع‌رساني به اندازه‌اي نبوده که احساس هم‌نظر بودن ارکان نظام در مقوله سياست‌هاي جمعيتي به مردم انتقال يابد. بنابراين لازم است ضمن حصول همدلي و نگرش يکسان همه ارکان نظام به سياست‌هاي جمعيتي، اطلاع رساني به نحوي باشد که حس وجود وحدت در بين ارکان حاکميت در موضوع سياست‌هاي جمعيتي به آحاد جامعه منتقل گردد. 3.پرهيز از دوگانگي گفتار و رفتار در موضوعات جمعيتي دو گانگي گفتار و رفتار يک آسيب جدي است و موجب از دست رفتار اعتماد است. موضع اجتناب از دوگانگي گفتار و رفتار به حدي داراي اهميت است که خداوند متعال در آيه 2 سوره صف مي‌فرمايد" يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ = الا اي کساني که ايمان آورده‌ايد، چرا چيزي به زبان مي‌گوييد که به آن عمل نمي‌کنيد؟" در بحث مشوق‌هاي جمعيتي متاسفانه در سال‌هاي قبل وعده‌هاي ريز و درشتي توسط مسئولان وقت به مردم داده شده است که به آنها عمل نشده است. به عنوان مثال آقاي محمود احمدي‌نژاد در سومين سفر استاني در سخنان خود در اجتماع مردم اروميه اعلام نمود " دولت در نظر دارد در سال 1389 به هر کودک تازه متولد شده ايراني ، مبلغ يک ميليون تومان اختصاص دهد." ولي اين وعده پر سر و صدا هيچ گاه در کشور و اين استان محقق نشد. به عنوان مثالي ديگر در مصوبه 712 شوراي عالي انقلاب فرهنگي با عنوان " مصوبه راهبردها و اقدامات ملي مربوط به جلوگيري از كاهش نرخ باروري و ارتقاي آن متناسب با آموزه هاي اسلامي و اقتضائات راهبردي كشور" ، مشوق‌هايي مانند اهداي سکه به مادر نوزادان پيش بيني، تصويب و اعلام گرديده، ولي در مرحله اجرا هديه‌اي به مادران تقديم نشده است. اين دوگانگي در گفتار و رفتار به مرور موجب کاهش اعتماد مردم گرديده و در نتيجه اين کاهش اعتماد، هم‌سويي و همراهي مردم با سياست‌هاي حاکميت کم‌رنگ خواهد شد. ذکر اين نکته ضروري است که عدم اجراي بسياري از اين وعده‌ها و مصوبات عمدي نبوده و به دليل عدم پيش‌بيني منابع لازم و بار مالي مترتب بر اجرا، قابليت تحقق را نداشته‌اند. از سوي ديگر در نگرش مردم عادي وقتي وعده‌اي از سوي مقامي بلندپايه مطرح مي‌گردد و يا نهادي مانند شوراي عالي انقلاب فرهنگي مصوبه‌اي را مصوب و از طريق رسانه‌ها به ويژه رسانه ملي، با آب و تاب هرچه تمام اطلاع رساني مي‌کند، حتما بايستي قابليت اجرايي داشته باشد و عدم اجراي آن به دوگانگي گفتار و رفتار تعبير مي‌گردد. بنابراين لازم است مسئولين و نهادهاي قانون‌گذار وعده‌ها و مصوباتي را تحويل جامعه دهند که از نظر کارشناسي قابليت اجرا داشته باشند. 4.توجه توام به کيفيت و کميت جمعيت براساس نظراتي که پاسخگويان که در بخش سوالات باز پرسشنامه‌هاي تکميل شده، مکتوب کرده بودند، از نظر بسياري از زوج‌هاي جوان توجه دولت فقط به افزايش کمي جمعيت بوده و به همين علت برخي پاسخگويان نگرشي بدبينانه نسبت به انگيزه‌هاي دولت براي براي افزايش جمعيت داشته‌اند. از نظر اين پاسخگويان (که سهم قابل توجهي از کل نمونه را داشته‌اند) اگر هدف ارتقاي همه‌جانبه کشور باشد، بايستي علاوه بر کميت، کيفيت جمعيت نيز مورد توجه جدي قرار گيرد. از نظر اين افراد داشتن جمعيتي سالم از ابعاد جسماني و روحي و رواني، و دارا بودن خصيصه‌هاي مثبت اخلاقي و واجد روحيه معنوي و خداباور بودن جمعيت، از جمعيت کثيري که خداي ناکرده فاقد ويژگي‌هاي مذکور باشند براي کشور مفيدتر خواهد بود. بنابراين لازم است در هر گونه سياست‌گزاري و اظهار نظر به منظور جلب رضايت و همراهي مردم در درجه‌ي اول کيفيت جمعيت مد نظر باشد و با محور قرار دادن ارتقاي کيفيت، به آرامي کميت نيز تحت مديريت و کنترل قرار گيرد. 5. تمرکز بر ازدواج جوانان در آستانه ازدواج به جاي تلاش براي افزايش بعد خانوار همان طوري که قبلا گفته شد، بنا به دلايل مختلف(که برخي از اين دلايل عيني و برخي ذهني است)، تمايل زوجين براي داشتن بيش از 2 فرزند بسيار ناچيز بوده و اين عدم تمايل به داشتن فرزندان متعدد تقريبا به يک باور و اعتقاد تبديل شده است به نحوي که در کوتاه مدت تغيير اين باور کاري بسيار سخت و دشوار مي‌باشد. از سوي ديگر جمعيت 20 ساله و بالاتر هرگز ازدواج نکرده کشور و استان هر روز رو به افزايش مي‌باشد. بديهي است با توجه به تمايل اکثر زوج‌ها به داشتن 1 يا 2 فرزند در صورت افزايش نرخ ازدواج، علاوه بر کاهش مشکلات ناشي از تجرد افراد در جامعه، مشکل پيري جمعيت نيز قابل حل خواهد بود. 6‌اطلاع رساني گسترده درخصوص سياست‌هاي جمعيتي با استفاده از تمامي ظرفيت‌ها ديديم که به استناد آزمون آماري انجام گرفته، بين ميزان آگاهي از سياست‌هاي جمعيتي و تمايل به فرزندآوري رابطه‌اي مستقيم وجود دارد. به عبارت ديگر، افزايش آگاهي از سياست‌هاي جمعيتي کشور بر تمايل به فرزندآوري زوج‌هاي جوان موثر بوده است. بنابراين لازم است به منظور تحقق همراهي مردم با سياست‌هاي جمعيتي، نحوه‌ي تبليغات و اطلاع‌رساني به گونه‌اي باشد که تمامي شهروندان به ويژه زوج‌هاي جوان از سمت و سوي سياست‌هاي جمعيتي کشور و حتي از جزئيات آن آگاهي کافي داشته باشند. در اين راستا لازم است از تمامي ظرفيت‌هاي تبليغاتي مانند رسانه‌ها(به ويژه رسانه ملي)، تريبون‌هايي مانند تريبون نمازهاي جمعه و جماعات، دانشگاه‌ها، چاپ و توزيع پوسترهايي کارشناسانه و اثر گذار، فضاي مجازي و ... حداکثر استفاده لازم به عمل آيد. براساس مشاهدات عيني و اظهار نظر مردم، در زمان اجراي سياست تحديد مواليد اطلاع‌رساني بسيار گسترده و فراگير بوده ولي در حال حاضر تبليغات گستردگي و تاثيرگذاري لازم را ندارد. به همين دليل پيشنهاد مي‌گردد در صورت وجود اراده براي پياده‌سازي سياست افزايش باروري و جمعيت در کشور در کنار برنامه‌ريزي براي اطلاع‌رساني مکفي، اعتبارات لازم به اين منظور نيز تامين گردد. 7.پيش‌بيني و اعطاي مشوق‌هاي اقتصادي - اجتماعي براي افزايش تمايل به فرزندآوري هر چند بر طبق نظر بيشتر کارشناسان و اظهارات زوج‌هاي جوان نمونه تصادفي مورد مطالعه، بهبود شرايط اقتصادي کشور موجب افزايش اميد و تغيير نگرش افراد در خصوص آينده و در نتيجه تغيير رفتار باروري آنان خواهد شد و بدون بهبود شرايط اقتصادي هيچ مشوقي نمي‌تواند تمايلات باروري زوج‌هاي جوان را تحت تاثير قرار دهد، ليکن اعطاي هديه‌هاي مناسب به متولدين و والدين آنها و همچنين در نظر گرفتن تسهيلات متناسب با تعداد جمعيت خانوار نيز بدون تاثير نخواهد بود. براساس تحليل پاسخ سوالات مرتبط با شناسايي روش‌ها و مشوق‌هاي احتمالي موثر در افزايش تمايل به فرزندآوري، موارد زير به ترتيب اولويت به عنوان مشوق‌‌هاي موثر بر افزايش تمايل به فرزندآوري احصاء شده است. ?رفع مشکل اشتغال سرپرستان خانوار (به ويژه سرپرست خانوارهاي پرجمعيت) ?اختصاص سوبسيد به منظور کاهش هزينه‌هايي مانند هزينه‌هاي بيمارستان، تهيه شيرخشک، پوشک، تحصيل و ورزش و ... در جامعه(اعطاي مشوق‌هاي غير مستقيم) ?در نظر گرفتن امکانات و تسهيلات براي حل مشکل مسکن خانوارهاي پرجمعيت ?پرداخت ماهيانه مبلغي متعارف تحت عنوان پاداش اولاد به خانواده‌ها ?احتساب خانه‌داري و تربيت فرزند به عنوان شغل در جامعه، و پوشش بيمه تامين اجتماعي رايگان يا سوبسيددار براي مادران ?تخصيص سبد حمايت غذايي مناسب به مادران باردار و داراي فرزند کمتر از 2 سال ?اعطاي هديه نقدي و يا سکه بهارآزادي به ازاي هر تولد در پايان ذکر اين نکته ضروري است که مصوبه 712 شوراي عالي انقلاب فرهنگي مصوبه‌اي نسبتا جامع بوده که اجراي آن مي‌توانست تاثيري مقبول در افزايش تمايل به فرزندآوري و نرخ باروري در کشور داشته باشد. با توجه به عدم اجراي اين مصوبه در کشور و اعتقاد برخي بر اين‌که براي لازم‌الاجرا بودن تصميم‌ها نياز به مصوبه مجلس شوراي اسلامي است در سال 1392 با محور قرار دادن با محور قرار دادن مصوبه شوراي عالي انقلاب فرهنگي، طرحي تحت عنوان "طرح جامع جمعيت و تعالي خانواده" با امضاي 50 نماينده مجلس نهم تهيه و تقديم مجلس گرديد. پيگيري و رصد اين طرح نشان‌دهنده اين است که تصويب اين طرح تاکنون در مجلس محقق نشده و بعيد به نظر مي‌رسد که در عمر مجلس دهم اين طرح به قانون تبديل گردد.

فایل های پژوهش