پژوهشگر

همکاران پژوهشگر

چکیده پژوهش

مقدمه و بیان مسئله در آخرین روزهای منتهی به پایان سال ۲۰۱۹ ،دولت چین به طور رسمی بروز وقوع همه گیری با یک نوع ویروس جدید از خانواده کرونا را که بعدها کووید-۱۹ نام گرفت اعلام نمود (۱). خیلی زود نه تنها بیماری به شهرها و مناطق مختلف کشور چین، بلکه به کشورهای دیگر نیز گسترش پیدا کرد. دیری نپایید که گسترش بیماری از آسیا عبور کرد و تبدیل به یک همه گیری جهانی شد (۲). با گذشت کمتر از سه ماه از شروع همه گیری، بیش از یکصد هزار مورد ابتلاو حدود چهار هزار مرگ ناشی از بیماری در سطح جهانی گزارش شد (۳). در همان زمان که ده ها کشور شاهد بروز فزاینده موارد جدید بودند، الگوی گسترش بیماری در کشور چین رو به کاهش نهاد. در ابتدای گسترش جهانی بیماری برخی کشورها مثل ایران و ایتالیا به طور مشخص بیشتر از بقیه درگیر بیماری شدند (۴)، گسترش کووید-۶۱ به دلیل سرعت انتقال آن منحصر به فرد بوده، که باعث ایجاد یک وضیعت اورژانس در بهداشت جهانی طی کمتر از چند ماه در سراسر کشورهای جهان شد (۵)، با توجه به ماهیت و اثرات گسترده کرونا بر وضعیت روان‏شناختی ، ایجاد ترس مرضی از کرونا (کرونافوبیا) مطرح شده و در برخی کشورها این ترس، حتی به شکلی تعمیم‏یافته و اغراق‏ آمیز، به‏ صورت ترسی فراگیر مطرح شده است (۶). یکی از مسایل و عوامل عمده ای که می تواند در بیماری های مزمن و آگاهی و نگرش افراد از بیماری تاثیر بسزایی بگذارد، سواد سلامت است، سواد سلامت درجه ای است که در آن افراد دارای ظرفیت و توانایی کسب، پردازش و درک اطلاعات مربوط به بهداشت و خدماتی که آن ها نیاز به تصمیم گیری مناسب در مورد سلامت خود را دارند، می باشد (۷). امروزه سواد سلامت به عنوان شاخص حیاتی و مهم در نتایج و هزینه های مراقبت های بهداشتی شناخته شده است (۸). در کشورهای توسعه یافته ای مانند ایالات متحده نیز قریب به ۹۰ میلیون نفر، سواد سلامت محدودی داشته (۸) و موجب افزایش نرخ بستری شدن در بیمارستان و میزان استفاده از خدمات اورژانس می گردند (۱۱-۹). نتایج مطالعات نشان داده است که سطح پایین سواد سلامت تاثیرات قابل توجهی بر رفتار افراد داشته و پیامدهای ناخوشایندی را به دنبال خواهد داشت (۱۲،۱۳)، نتایج مطالعات اینگونه گزارش نموده اند که افراد با سواد سلامت ناکافی وضعیت سلامت ضعیف تری داشته (۱۳،۱۴)، میزان بستری شدن در بیمارستان در آن ها بیشتر بوده (۱۳،۱۵) و آمار مرگ و میر در آن ها تقریباً دو برابر بیشتراز سایر افراد است (۱۶)، در رابطه با بیماری کرونا نیز، سواد سلامت ضعیف مردم، یک مشکل بزرگ بهداشت عمومی می باشد که متاسفانه دست کم گرفته شده است (۱۷)، به عنوان نمونه ، در اروپا ، تقریباً نیمی از بزرگسالان گزارش داده اند که با سواد سلامت مشکل دارند و از صلاحیت و قابلیت های لازم برای مراقبت از سلامت خود و دیگران برخوردار نیستند (۱۷). سواد سلامت به عنوان یک ابزار اساسی در پیشگیری از بیماری های غیر واگیر با تکیه بر آموزش و ارتباطات هدفمند به منظور ایجاد رفتارهای سالم پایدار از اوایل دوران زندگی افراد شناخته می شود، به هر حال با گسترش بسیار سریع کووید ۱۹ در سطح جهان، این مسایل بسیار مورد توجه قرار می گیرد که سواد سلامت همانگونه که برای پیشگیری از بیماری های غیرواگیر مهم است، برای پیشگیری از بیماری های واگیر نیز مهم شمرده می شود و همراه با آمادگی سیستم، آمادگی افراد نیز برای حل این مشکل پیچیده بسیار مهم است، با وجود اینکه زمان زیادی برای افزایش سواد سلامت مردم نیاز است، اقدامات فوری توسط دولت ها و شهروندان نیز ضروری می باشد (۱۷). با توجه به موارد ذکر شده و لزوم توجه به سواد سلامت در دوران همه گیری جهانی کرونا ویروس، این مطالعه با هدف بررسی وضعیت سواد سلامت در زمینه پیشگیری و کنترل بیماری کووید-۱۹ انجام گردید. روش اجرا این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی به روش مقطعی انجام گردید و جامعه آماری شامل تمام افرادی بود که توانایی اتصال به اینترنت و شبکه های مجازی و پاسخگویی به سؤالات را داشته باشند. پس از تصویب طرح پژوهشی و گرفتن تأییدیه از معاونت پژوهشی دانشگاه، پرسشنامه به صورت آنلاین تهیه گردید و لینک آن از طریق شبکه های اجتماعی دراختیار افراد قرار گرفت. لازم به ذکر است که پیش از تکمیل سؤالات پرسشنامه آنلاین، در صفحه ابتدایی پرسشنامه محقق توضیحات لازم را به افراد ارائه داد تا توجه و همکاری آن ها را برای شرکت در مطالعه جلب نماید و به آنان اطمینان خاطر داده شد که کلیه اطلاعات جمع آورش شده محرمانه خواهد ماند و نیازی به درج نام و نام خانوادگی در پرسشنامه آنلاین نمی باشد. کلیه افرادی که دسترسی به شبکه های اجتماعی داشتند و می توانستند به اینترنت متصل و به سؤالات پاسخ دهند وارد مطالعه شدند، نمونه گیری به صورت در دسترس بود و همکاری افراد نیز به صورت داوطلبانه بود. افرادی که تمایل به شرکت در مطالعه نداشتند یا در صورتی که افراد برخی از آیتم ها را تکمیل نکرده بودند و یا یک پرسشنامه را دو بار تکمیل کرده بودند، از مطالعه خارج شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته ای بود که بر اساس منابع علمی، نظر خبرگان بر پایه سازه های نظریه شناختی اجتماعی ساخته و مراحل روایی و پایایی آن طی گردید. پرسشنامه شامل 7 سؤال دموگرافیک به صورت چند گزینه ای، 50 سؤال در زمینه بررسی سواد سلامت افراد در دوران همه گیری ویروس کرونا به صورت چندگزینه ای (هرگز، به ندرت، گاهی اوقات، اکثر مواقع، همیشه). نحوه نمره دهی به سؤالات سواد سلامت بدین صورت بود که به پاسخ های همیشه=4، اکثر مواقع=3، گاهی اوقات=2، به ندرت=1، هرگز=0 تعلق گرفت. به منظور بررسی روایی صوری ، ابزار در اختیار 30 نفر از افراد قرار گرفت و از آنان خواسته شد که نظرات خود را در مورد سطح دشواری، میزان تناسب و ابهام پرسشنامه بیان نمایند، برای بررسی روایی محتوا نیز پرسشنامه در اختیار 5 نفر از متخصصان آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت قرار گرفت، بعد از اعمال نظر متخصصان در خصوص آیتم های مورد نظر، روایی محتوای پرسشنامه به دو صورت شاخص نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) محاسبه گردید. جهت تعیین نسبت روایی محتوا در خصوص ضرورت یا عدم ضرورت هر سؤال، از متخصصان نظر خواهی شد، مقادیر CVR بالاتر از 56/0 بر اساس جدول لاوشه مورد پذیرش قرار گرفت (32). برای تعیین شاخص روایی محتوا (CVI) معیارهای مرتبط بودن، وضوح و سادگی هر سؤال بررسی شد و مقادیر بالاتر از 79/0 مورد پذیرش قرار گرفت (33). آلفا کرونباخ برای سؤالات سواد سلامت 82/0 به دست آمد. در نهایت اطلاعات جمع آوری شده وارد نرم افزار SPSS ver.25 گردید و توسط آزمون های آماری توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها نتایج مطالعه حاضر نشان داد 5/20 درصد افراد در گروه سنی 25-20 سال بودند، 6/56 درصد شرکت کنندگان در مطالعه زن و 4/43 درصد آن ها مرد بودند. 8/56 درصد متأهل، 2/51 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی، 9/62 درصد ساکن شهر و 3/26 درصد افراد کارمند بودند. از طرفی 6/38 درصد افراد نیز وضعیت سلامت خود را خوب گزارش نمودند. میانگین نمره سواد سلامت 48/15±33/66 به دست آمد، از طرفی 187 نفر (6/15 درصد) دارای سواد سلامت ناکافی و 1013 نفر (4/84 درصد) دارای سواد سلامت کافی بودند. میانگین نمره سواد سلامت در گروه سنی 25-20 سال بالاتر گزارش گردید، هم چنین میانگین نمره سواد سلامت در زنان، مجردها، افرادی که ساکن شهر بودند، دارای تحصیلات دانشگاهی بودند و آن ها که وضعیت سلامت خود را خیلی خوب گزارش نمودند، بالاتر به دست آمد. در مجموع متغیرهای مورد نظر 5/42 درصد از سواد سلامت در زمینه پیشگیری و کنترل کووید 19 را پیشگویی نمودند. از میان متغیرهای مورد بررسی، به ترتیب جنسیت، محل سکونت، وضعیت سلامت افراد، سطح تحصیلات و شغل به طور معنادار پیشگویی کننده سواد سلامت بودند. بحث و نتیجه گیری نتایج مطالعه حاضر نشان داد که تهیه برنامه های آموزشی مناسب و مؤثر برای ارتقاء آگاهی، ایجاد نگرش مثبت و بالابردن سواد سلامت به منظور ارتقاء رفتارهای مرتبط با سلامت، به کارگیری روش های مناسب آموزشی در نظام ارائه خدمات بهداشتی و پیشگیری و ارائه راهکارهای مناسب عملیاتی به سایر بخش های توسعه به منظور پیشگیری از بیماری کرونا می تواند در اولویت قرار گیرد.

خلاصه نتایج حاصله

یافته ها نتایج مطالعه حاضر نشان داد 5/20 درصد افراد در گروه سنی 25-20 سال بودند، 6/56 درصد شرکت کنندگان در مطالعه زن و 4/43 درصد آن ها مرد بودند. 8/56 درصد متأهل، 2/51 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی، 9/62 درصد ساکن شهر و 3/26 درصد افراد کارمند بودند. از طرفی 6/38 درصد افراد نیز وضعیت سلامت خود را خوب گزارش نمودند. میانگین نمره سواد سلامت 48/15±33/66 به دست آمد، از طرفی 187 نفر (6/15 درصد) دارای سواد سلامت ناکافی و 1013 نفر (4/84 درصد) دارای سواد سلامت کافی بودند. میانگین نمره سواد سلامت در گروه سنی 25-20 سال بالاتر گزارش گردید، هم چنین میانگین نمره سواد سلامت در زنان، مجردها، افرادی که ساکن شهر بودند، دارای تحصیلات دانشگاهی بودند و آن ها که وضعیت سلامت خود را خیلی خوب گزارش نمودند، بالاتر به دست آمد. در مجموع متغیرهای مورد نظر 5/42 درصد از سواد سلامت در زمینه پیشگیری و کنترل کووید 19 را پیشگویی نمودند. از میان متغیرهای مورد بررسی، به ترتیب جنسیت، محل سکونت، وضعیت سلامت افراد، سطح تحصیلات و شغل به طور معنادار پیشگویی کننده سواد سلامت بودند.

فایل های پژوهش