پژوهشگر

همکاران پژوهشگر

چکیده پژوهش

مقدمه و بیان مسئله زلزله از پدیدهای طبیعی است که درطول تاریخ حیات بشر بارها انسان را به وحشت انداخته و باعث تخریب شهرها وروستاهای زیاد همراه باتلفات انسانی شدید و داغ دار نمودن انسان بوده است (1).هر ساله بیش از 500000 هزار زمین لرزه در دنیا ثبت می شود(2). به طور متوسط بین سالهای 1991 تا 2005 زلزله منجر به مرگ 400 هزار و اسیب 46 میلیون نفر در ساسر دنیا شده است (1)امروزه دنیا شاهد بحران های غیر قابل انکار می باشد.ایران نیز همواره در طول تاریخ دچار مشکلات و بحرانهای ناشی از بلایای طبیعی بوده است(3). در طول 90 سال گذشته بیش از 18 هزار نفر در اثر زلزله در ایران مرده اند (1). بلایای طبیعی و حوادث عواملی هستند که معمولا در کنترول انسانها نمی باشند و عوارض و خسارات جبران ناپذیری ایجاد می کنند(4). ایران به دلایل جغرافیایی یکی از ده کشور حادثه خیز دنیا می باشد(3).زمین لرزه منجر به مرگ و میر،آسیبهای جسمی،روانی ،اقتصادی و اجتماعی زیادی می گردد از طرف دیگر منجر به از بین رفتن زیر ساخت های شهری و روستایی میگردد و اکوسیستم زمین را دگرگون می کند(5). بلایای طبیعی با توجه به شدت، زمان و مکان وقوع اثرات ویرانگری بر تجهیزات، پرسنل ، بیماران و همراهان انها و مدیریت حوادث داشته باشند(3).زمین‌لرزه بم، زمین‌لرزه‌ای بود به شدت ۶٫۶ ریشتر که در ساعت ۵:۲۶ بامداد ۵ دی ۱۳۸۲ شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند. طبق آمار رسمی این زمین‌لرزه40 هزار قربانی، ۳۰ هزار مجروح و بیش از صد هزار بی‌خانمان به جای گذاشت. در اثر این حادثه ۹۰ درصد از سازه‌های شهر بم به کلی تخریب شدند. ارگ بم که با ۲۵۰۰ سال قدمت بزرگترین سازهٔ گلی جهان بود، به کلی ویران شد .پرسنل بهداشتی-درمانی دچار آسیبهای جسمی و روحی زیادی شده بودند به نحوی که اکثریت آنها عزیزان خود را از دست داده و برخی از آنها هم فوت کرده بودند(1).نتایج مطالعه نشان داد میزان شیوع اختلالات روانی بعد از زلزله بم شش برابر افزایش یافته و به 35% رسیده بود،5/92% مردم حداقل یک نفر از خانواده شان فوت کرده بود،معلولیت فیزیکی از 2/10% قبل از زمین لرزه به 6/22% دو ماه بعد از زمین لرزه رسیده بود(6).نتایج مطالعه دیگری نشان داد که سیستم موثر و کار آمدی قبل از زلزله بم وجود نداشت بعد از زلزله به دلیل از هم پاشیدگی زیر ساخت های محلی و منطقه ای آسیب های جسمی، اقتصادی و روانی زیادی بر مردم منطقه تحمیل شد(1). در حوادث و بلایای طبیعی یکی از عناصر مهم در کاهش مرگ و میر و خسارت های ناشی از این بلایا مدیریت مناسب و کار آمد سیستم های بهداشتی و درمانی می باشد که از سیستم های مراقبت پیش بیمارستانی و بیمارستانی ،کارکنان آموزش دیده،امکانات و تجهیزات مناسب تشکیل شده است(7). هدف از مطالعه حاضر بحران مدیریت و تجربه زیسته پرستاران در حوادٍ و بلایای طبیعی می باشد. در پارادیم طبیعت گرایی پژوهشگران با استفاده از روش های پ‍ژوهش کیفی به توصیف و بیان تجربیات افرادی که با پدیده مورد مطالعه مواجه داشته اند، می پردازند. پژوهش های کیفی در پاسخ به سؤالاتی که حاوی تفاسیر و ذهنیات انسانها است کاربرد مناسبی دارند به طوری که روش های پ‍ژوهش کیفی یکی از روشهای مناسب و ایده ال برای توصیف تجربیات زندگی انسانها و فرآیندهای اجتماعی می باشند. پژوهش های کیفی نقش مهمی در مشخص کردن و روشن سازی حیطه های مبهم و ناشناخته دارند. بنابراین در مواردی از قبیل فرآیندهای اجتمایی، تجربیات، درک تجربیات، غم، شادی، یا مشکلات خاص که اطلاعات کمی در دسترس باشد، استفاده از روش های تحقیق کیفی می تواند مفید باشد در پژوهش های کیفی، پژوهشگران با مشارکت کنندگان تعامل و ارتباط تنگاتنگی دارند بنابراین باید به ارزش و عقاید و باورهای مشارکت کنندگان احترام بگذارند (8). در پژوهش های کیفی پژوهشگران جزئی از فرآیند تحقیق می باشند و تجربه آنان جز عناصر اساسی می باشد. به طوری که اطلاعات قبلی آنها می تواند راهنمایی برای انجام تحقیق باشد. پژوهشگر با استفاده از رویکرد کیفی در پی شناسایی و درک پدیده ها در شرایطی طبیعی می باشد. در حقیقت، پژوهش های کیفی رویکردی کل گرا یا رویکرد استقرائی داشته که پژوهشگر با جمع آوری حقایق و قرار دادن آنها در کنار هم از جز به کل می رسد (8, 9). پدیدار شناسی، تئوری پایه، تحلیل درونمایه ای و تحلیل محتوایی از روش های پژوهش کیفی شناخته شده می باشند (10, 11). تحقیقات به روش کمی رابطه علت و معلولی را در شرایط دستکاری شده توضیح می دهند، اما از خلق داده های غنی که حاصل درک پدیده ها در شرایط طبیعی است، ناتوان می باشند (12). در این پژوهش با توجه به موضوع خاص مورد مطالعه از روش پدیدارشناسی تفسیری استفاده شده است. فنومنولوژی تفسیری در واقع روش شناخت دیگران یا پدیدههای تجربه شده آنان به وسیله شنیدن توصیف خود آنان در مورد دیدگاه فردی و ذهنیشان دنیای درونشان و با بیان خود آن افراد تا آنجایی که مقدور است، بدون تفسیر محقق و بدون دخالت پیش فرضهای ذهنی محقق در مورد آن فرد یا آن پدیده تجربه شده مورد مطالعه میباشد. با توجه به این که پرستاری ارتباط مستقیم با جامعه و تجربیات انسان ها دارد، و استفاده از پارادایم های اثبات گرایانه به تنهایی نمی تواند به سوالات مربوط به پدیده های مربوط به انسان پاسخ کافی و مناسب بدهد.بنابراین پژوهشگران و افراد صاحبنظر حرفه پرستاری علاوه بر توجه به پارادایم اثبات گرایی به پارادایم های کل نگر یا طبیعت گرا هم اقبال خوبی نشان داده اند با عنایت به مطالب بیان شده و با توجه به این که در این مطالعه پژوهشگر در صدد بود تا بحران مدیریت و تجربه زیسته پرستاران در حواد ث و بلایای طبیعی مورد بررسی قرار دهد، استفاده از دیدگاه طبیعت گرایانه پژوهشگر را قادر ساخت تا بتواند پاسخ بسیاری از سوالات عمیق و پیچیده را در رابطه با تجربه زیسته پرستاران در حواد ث و بلایای طبیعی را پیدا کند. روش اجرا این پژوهش یک مطالعه کیفی ‌از نوع پدیدار شناسی است در مطالعه حاضر با توجه به هدف مطالعه که بررسی تجربه زیسته پرستاران از حوادث و بلایای طبیعی می باشد به نظر می رسد بهترین روش برای رسیدن به هدف فوق مطالعه کیفی از نوع پدیدار شناسی باشد 2جمعیت مورد مطالعه پرستاران شاغل در بم و بود3 در پژوهش های کیفی نمونه ها اندازه کوچکی دارند، که به صورت عمیق بررسی و مطالعه می شوند. اندازه نمونه ها قواعد معینی ندارد . هر چند در منابع موثق بیان شده است اگر نمونه همسان هوموژن باشد 6 تا 8 نفر و اگر گروه نمونه ناهمسان باشد 12 تا 20 نفر اندازه مناسبی است. مهمترین موضوع در جمع آوری داده ها در مطالعات کیفی این است که محقق باید به نمونه گیری و کد گذاری داده ها آنقدر ادامه دهد که دیگر کد جدیدی به دست نیاید. یا اشباع اتفاق افتد (17) در این پژوهش، نمونه گیری به صورت هدفمند از پرستاران شاعل در شهر بم و... بصورت تلفنی و حضوری انجام شد و تا زمانی که داده ها به اشباع رسید ادامه پیدا کرد. جمع آوری داده‌ها ، ممکن است از طریق مصاحبه، مشاهده و یا از ترکیبی از این منابع انجام گیرد. در مطالعات کیفی ابزارهای تولید یا جمع آوری داده ها شامل خاطرات روزانه، مشاهده شرکت کنندگان، مصاحبه‌های رسمی نیمه ساختار یافته یا بدون ساختارمی‌باشند (18). لازمه این فرایند بکار گیری بیش از یک تکنیک و استفاده از روش های چندگانه ای نظیر مصاحبه، مشاهده، استفاده از خاطرات و یادداشت ها می باشد. (19).در این مطالعه، داده‌ها از طریق مصاحبه‌های باز پاسخ و مشاهده دقیق تعامل افراد در یک محیط اجتماعی جمع آوری می شوند. تعداد جلسات و طول زمان هر مصاحبه متناسب با محتوای موضوع و شرایط هر مشارکت کننده متفاوت خواهد بود و به عوامل مختلف از جمله وقت، تمایل، میزان تحمل و توان افراد وضعیت جسمی و روانی آنان، میزان اطلاعات هر مشارکت کننده وشرایط محیطی بستگی دارد، تجزیه و تحلیل داده‌ها با رویکرد هرمنوتیک و به روش Diekelmann و همکاران انجام شد (7). این روش یک فرآیند هفت مرحله‌ای مبتنی بر فنومنولوژی هایدگری است که دارای ماهیت تیمی بوده و مراحل آن به شرح ذیل می‌باشد: یافته ها شرکت‌کنندگان در مطالعه شامل 7 زن و 5 مرد با میانگین سنی 32 سال بودند که در دامنه سنی بین 21 تا 45 سال قرار داشتند. اکثریت واحد های مورد مطالعه متاهل بودند. اکثر واحدهای مورد پژوهش 100 درصد حداقل یکی از فامیل خود را از دست داده بودند. و برخی از پرستاران علاوه بر آسیبهای روحی دچار آسیب جسمی هم شده بودند. بر اساس داده‌های حاصل از روش‌های مختلف به ویژه متن مصاحبه‌ها، مواجهه با پدیده مورد بحث برای بعضی از افراد منجر به ایجاد شوک،ترس،دلهره،سردرگمی،ناراحتی،اضطراب و از هم کسیختگی وضعیت روحی و روانی شده بود.به طوری که برخی از آنها وضعیت هوشیاری خود را از دست داده بودند و توان انجام مراقبت پرستاری را نداشتند همچنین به دلیل صدور بخشنامه از طرف معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی کرمان مبنی بر این که هر کدام از پرسنل که سر کار حاضر نشود از کار اخراج می شود پرستاران دچار آشفتگی زیادی شده بودند از یک طرف خودشان داغدار عزیزان خود بودند از طرف دیگر از ترس اخراج از کار مجبور بودند که به سر کار حاضر شوند. نکته قابل توجه این بود که بیش از 1000 پرستار و پرسنل بهداشتی، درمانی از استانهای دیگر به آنجا رفته بود که سر درگم و بلاتکلیف یا در چادر های خود و یا در شهر زلزله زده بم سرگردان بودند و برخی موارد هم منجر به مشکلاتی در محل می شدند این در حالی بود که پرستاران زلزله زده بم مجبور به انجام وظیفه شده بودند. لذا طی فرآیند تحلیل داده‌ها درون مایه هایسوء مدیریت ، اجبار ، انکار و ناباوری و اختلالات رفتاری از داده های ناشی از متون بر گرفته از مصاحبه های مشارکت کنند گان و یاداشت های در عرصه و مشاهدات پژوهشگر در این پژوهش بدست آمد. بحث و نتیجه گیری یکی از درون مایه های بدست آمده در این مطالعه سوء مدیریت بود. بر اساس نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر مواجهه با پدیده زلزله در چالش بسیا بزرگی برای مدیران و پرسنل بهداشتی-درمانی مخصوصا پرستاران بود . و همانطور که نتایج مطالعه نشان داد یکی از بزرگترین مشکلات روبرو شدن با پدیده های طبیعی از جمله زلزله عدم آمادگی مسئولین ،عدم برنامه ریزی درست ،نداشتن استراتژی مشخص و ناتوانی در مدیریت می باشد به نحوی که این سوئ مدیریت منجر به افزایش مرگ و میر مردم ،اتلاف انرژی افرادی که از شهرستانهای دیگر و یا مناطق دیگر کشور برای کمک به زلزله زدگان آمده اند و نهایتا افزایش فشار مضاعف به پرسنل بهداشتی-درمانی منطقه زلزله زده می شود. .نتایج مطالعه ای که بر روی مردم زلزله زده چین در سال 2009 انجام گرفت نشان داد که در آنجا هم نداشتن مدیریت درست و مناسب زلزله منجر به مرگ بیش از 69 هزار نفر و زخمی شدن صد ها هزار نفر شده بود(8) همچنین در سال 2005 زلزله در پاکستان منجر به اسیب به بیش از سه و نیم میلیون انسان شد(9). و یا در زلزله ارمنستان هزاران دانش آموز به دلیل سوئ مدیریت مسئولین فوت کردند (10). نتایج مطالعات دیگر نشان داد که در زلزله بم بیشترین مشکلات مردم شامل حمل و نقل، عدم داشتن برنامه بهداشتی درمانی منظم ، سر درگمی پرسنل بهداشتی درمانی و برنامه ریزان و خدمات نامناسب بود(7). بنا براین در زمان زلزله باید از مسئولین کار کشته و آماده برای کنترول عوارض ناشی از زلزله استفاده کرد .به طوری که پرسنل و یا حتی مدیرانی که در زلزله بوده اند به سرعت از محل دور شوند و پرسنل بهداشتی –درمانی و مدیران زبده و با تجربه تازه نفس که از استانهای دیگر آمده جایگزین آنها شود. همچنین باید از روانپزشکان برای کمک به پرسنل استفاده کرد تا اثرات مخرب زلزله کاهش یابد و پرسنل به سرعت به مرحله طبیعی باز گردند.همچنین نتایج مطالعات دیگر نشان داد که در زمان زلزله اختلال زیادی در خدمات عمومی، بهداشتی درمانی و شهری ایجاد می شود به طوری که هیچ محلی برای ارائه خدمات اورژانسی به مددجویان وجود ندارد. همین مسئله منجر به افزایش مرگ و میر مردم در اکثر زلزله ها شده است(1). از درون مایه های دیگری که در این مطالعه بدست آمد اجبار بود به طوری که پرسنل را مجبور به انجام خدمات بهداشتی درمانی کرده بودند و به هیچ وجه به وضعیت آنها توجه نشده بود.این موضع منجر به عدم کارایی پرسنل بهداشتی درمانی و خدمات نامناسب به بیماران شده بود. اختلالات رفتاری یکی دیگر از درون مایه های این مطالعه بود. در این مطالعه اکثر پرسنل دچار افسردگی،استرس بعد از حادثه و گوشه گیری شده بودند .نتایج مطالعه خاوری نشان داد که بعد از هر حادثه ای پرستاران دچار مشکلات متعدد روحی روانی می شوند در نتیجه به خوبی نمی توانند خدمات بهداشتی درمانی مناسبی به مردم ارائه کنند(11) .نتایج مطالعات دیگر نشان داد که افراد آسیب پذیر مانند سالمندان بعد از زلزله بیشتر دچار استرس بعد از ضربه می شوند و اختلالات شدی روانی و رفتاری می شوند(12). این مسئله منجر به وابستگی سالمندان به خانواده و جامعه می گردد به نحوی که می تواند خسارات اقتصادی اجتماعی زیادی به خانواده و جامعه وارد کند. نتایج مطالعه سو چو یو و همکاران نشان داد که زلزله منجر به از هم پاشیدگی ساختار فردی و اختلالات روانی اجتماعی می گردد (13). بروز فشارهای روانی در آسیب¬دیدگان و حتی بستگان و گروههای امدادی قابل پیش¬بینی است و می¬توان با تدابیری آنها را کاهش داد و حتی ازبین برد. بنا براین باید از مدیران کار آمد و آموزش دیده در زمان بحران استفاده کرد. مدیران اجرایی باید از سیستم اطلاع¬رسانی قابل دستیابی در منطقه آسیب¬دیده برخوردار باشند و اطلاعات را یا شخصا خودشان از حضور در مناطق اسیب دیده بدست اورند و یا از افراد قابل اعتماد اطلاعات صحیح را بگیرند تا به نحو مناسب بتوانند تصمیم گیری کنند. نتیجه گیری این مطالعه نشان داد که زمین لرزه یک چالش جدی برای پرستاران و مدیران در گیر در زمین لرزه می باشد. به طوری که اگر به نحو مناسبی مدیریت نشود منجر به آسیبهای جسمی ،روحی، روانی و افزایش تلفات جانی برای پرستاران و مردم می شود

خلاصه نتایج حاصله

یافته ها شرکت‌کنندگان در مطالعه شامل 7 زن و 5 مرد با میانگین سنی 32 سال بودند که در دامنه سنی بین 21 تا 45 سال قرار داشتند. اکثریت واحد های مورد مطالعه متاهل بودند. اکثر واحدهای مورد پژوهش 100 درصد حداقل یکی از فامیل خود را از دست داده بودند. و برخی از پرستاران علاوه بر آسیبهای روحی دچار آسیب جسمی هم شده بودند. بر اساس داده‌های حاصل از روش‌های مختلف به ویژه متن مصاحبه‌ها، مواجهه با پدیده مورد بحث برای بعضی از افراد منجر به ایجاد شوک،ترس،دلهره،سردرگمی،ناراحتی،اضطراب و از هم کسیختگی وضعیت روحی و روانی شده بود.به طوری که برخی از آنها وضعیت هوشیاری خود را از دست داده بودند و توان انجام مراقبت پرستاری را نداشتند همچنین به دلیل صدور بخشنامه از طرف معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی کرمان مبنی بر این که هر کدام از پرسنل که سر کار حاضر نشود از کار اخراج می شود پرستاران دچار آشفتگی زیادی شده بودند از یک طرف خودشان داغدار عزیزان خود بودند از طرف دیگر از ترس اخراج از کار مجبور بودند که به سر کار حاضر شوند. نکته قابل توجه این بود که بیش از 1000 پرستار و پرسنل بهداشتی، درمانی از استانهای دیگر به آنجا رفته بود که سر درگم و بلاتکلیف یا در چادر های خود و یا در شهر زلزله زده بم سرگردان بودند و برخی موارد هم منجر به مشکلاتی در محل می شدند این در حالی بود که پرستاران زلزله زده بم مجبور به انجام وظیفه شده بودند. لذا طی فرآیند تحلیل داده‌ها درون مایه هایسوء مدیریت ، اجبار ، انکار و ناباوری و اختلالات رفتاری از داده های ناشی از متون بر گرفته از مصاحبه های مشارکت کنند گان و یاداشت های در عرصه و مشاهدات پژوهشگر در این پژوهش بدست آمد.

فایل های پژوهش