پژوهشگر

همکاران پژوهشگر

چکیده پژوهش

مقدمه و بیان مسئله امروزه گسترش صنایع و دستیابی انسان به روش های پیچیده تهیه و تولید مواد شیمیایی گوناگون، در دسترس بودن ترکیبات متعدد و استفاده روز افزون از پاک کننده ها، ضد عفونی کننده ها و حشره کش ها و همچنین توسعه شهرنشینی و پیدایش هر چه بیشتر ناهنجاری های رفتاری مانند تنش و هیجان، زمینه را برای مسمومیت های گوناگون فراهم ساخته است (1). این شیوه جدید زندگی و دسترسی آسان به مواد شیمیایی، داروها و سموم، بدون داشتن اطلاعات کافی و بی توجهی به نحوه نگهداری، مصرف، عوارض، خطرات و همچنین هشدارهای مربوط به این مواد شیمیایی، شیوع مسمومیت های اتفاقی و تعمدی را در جامعه به میزان زیادی افزایش داده است(2) بطوریکه در سالهای اخیر نسبت قابل ملاحظه ای از پذیرش بخش های اورژانس را کسانی تشکیل می دهند که به شیوه های گوناگون مسموم شده اند(3). مسمومیت ها از مهم ترین فوریت های پزشکی و جزء شایع ترین علل مراجعه به اورژانس و مراکز درمانی می باشد. هر ساله افراد زیادی به دلیل مسمومیت دچار مشکلات متعدد با دامنه وسیع از ناخوشی خفیف تا بستری در بخش های مراقبت ویژه و حتی مرگ می شوند که این امر بار اقتصادی، جسمانی و روانی زیادی را بر فرد ، خانواده و جامعه تحمیل می نماید (4) به طوریکه مسمومیت آگاهانه و ناآگاهانه و عوارض و مرگ و میر حاصل از آن همواره از اصلی ترین موارد تحمیل هزینه های مالی بر دوش نظام سلامتی و بهداشتی هر جامعه ایست(5). الگو و ماهیت مسمومیت ها در مناطق مختلف، متفاوت بوده و به نحوه دسترسی به مواد سمی، عوامل اجتماعی اقتصادی، مسائل مذهبی و فرهنگی بستگی دارد (6) و به دلیل تغییرات در سبک زندگی و رفتارهای اجتماعی در حال افزایش می باشد. در کشور ایران نیز یکی از بیماری های حاد پزشکی و از علل اصلی خودکشی قلمداد می شود و با توجه به صنعتی شدن و رشد جمعیت پیش بینی می شود این حادثه از روند رو به رشدی برخوردار خواهد بود (7). متاسفانه ، در ایران آمار دقیقی از مسمومیت ها و عوامل مرتبط با آن موجود نیست. ولی بر اساس گزارشات منتشر شده تخمین زده می شود میزان مرگ در بخش های بیمارستانی 008/ و در بخشهای ویژه 209/ باشد. به طوریکه مسمومیت، شایع ترین علت بستری و اولین عامل مرگ در بیمارستان های ایران است(8) و این مسئله در گروه سنی 40-15 سال شایعتر است(9). وقوع مسمومیت های حاد و مزمن در کارگران شاغل در کارخانجات صنایع شیمیایی، جوان بودن جمعیت کشور و خطرات سوء مصرف مواد مخدر ، آمار بالای مصرف داروها در جامعه، دسترسی آسان در منازل و عدم نگهداری صحیح ، افزایش تعداد بیماران افسرده و روانی و همچنین عدم آگاهی مردم از قابلیت کشندگی برخی داروها، جامعه ایران را نسبت به این مقوله آسیب پذیر کرده است(10). در ایران، مهم ترین عوامل مسمومیت زا شامل: مواد شیمیایی، سموم دفع آفات نباتی ، مونوکسید کربن، داروها، مواد مخدر و محرک، مواد غذایی ، قارچ ها و گیاهان سمی، گزش جانوران سمی و فلزات سنگین مانند جیوه و سرب می باشد. محققین، مسمومیت ها را بر اساس دامنه مواد مسمومیت زا به دو دسته غذایی و غیر غذایی و یا دارویی و غیر دارویی تقسیم کرده اند(12-11). به طور کلی داروها، از مهم ترین علل مسمومیت بوده و شامل داروهای ضد درد، آرام بخش، ضد سرفه و ضد سرماخوردگی، ضد افسردگی، محرک و روان گردان، الکل، خواب آورها و داروهای قلبی می باشد (14-13). در مقابل، مسمومیت غیر دارویی نیز شایع بوده، دامنه وسیع و طیف متنوعی نظیر سموم ارگانوفسفره، آلومینیوم فسفاید، اپیویید و مشتقات آن، مخدرهای صنعتی، گیاهان سمی، مواد آرایشی، شوینده ها و مواد غذایی مسموم، ونوم ها ، گازها و مونوکسید کربن ، ترکیبات هیدروکربنه و غیره را شامل می شود. (15-16) در متاآنالیز انجام شده بین سال های 92-70 شیوع یکپارچه مسمومیت های عمدی 1/46% و مسمومیت های غیر عمدی 8/53% گزارش شده است (7). در سال 1395 از 60000 مورد مسمومیت27000 مورد دارویی بوده که بیشترین شیوع به ترتیب در استان های اصفهان ، فارس، کردستان، خراسان، تهران و ارومیه بود (2). در سال 1397 نیز 46% مراجعین به مراکز درمانی ناشی از مسمومیت دارویی بوده و بیشترین شیوع در تهران، شیراز و اصفهان گزارش شده است.23% مسمومیت ها با مواد اعتیادآور مانند ترامادول، متادون، تریاک، شیشه، حشیش، هروئین و مورفین،13%گزیدگی، 9% مواد شیمیایی و سهم باقیمانده مربوط به الکل، سموم کشاورزی، مونوکسیدکربن، قرص برنج، قارچ و مواد سمی است (17). میزان مرگ در اثر مسمومیت دارویی در سال1397، 700 نفر بوده که این 22% کل موارد مرگ را به خود اختصاص می دهد و در 70-80 درصد موارد مسمومیت عمدی بوده است (18). از مسمومیت های غیر دارویی مهم در ایران می توان به مسمومیت با مخدرها به ویژه اپیوم و مخدرهای صنعتی بخصوص در قشر جوان اشاره کرد که میزان بالایی از مرگ و میر را به خود اختصاص داده است(19-20). بطوریکه در همین سال، 5600 مورد مرگ ناشی از انواع مسمومیت به وقوع پیوسته که بیش از 50% آن مربوط به عوارض ناشی از مواد مخدر به ویژه ترامادول و متادون بوده است. پس از مخدرها 30% عامل منجر به مرگ مربوط به سموم آفت کش، قرص برنج، جونده کش ها، الکل و متانول، سیانور و سرب ، 13% مربوط به مسمومیت دارویی و مونوکسید کربن بوده است (21-22 ). همچنین 640 نفر بر اثر تماس خوراکی یا تنفسی با قرص برنج جان خود را از دست داده اند که این نمایانگر اختصاص سهم بالایی از مرگ و میر ناشی از مسمومیت با این آفت کش می باشد(17). قرص برنج یا آلومینیوم فسفاید یک نوع آفت کش است که در سالهای اخیر به دلیل دسترسی آسان و قیمت ارزان به طور گسترده ای در مسمومیت های تعمدی مورد استفاده قرار گرفته است (21). از جنبه دیگر مسمومیت را می توان به دو دسته عمدی و غیر عمدی نیز تقسیم کرد. مسمومیت عمدی به عنوان مصرف خودسرانه مقدار زیادی دارو با هدف آسیب رساندن به خود تعربف شده و در بسیاری از کشورها یک مسئله و معضل بهداشتی مهم است و شامل خودکشی، اقدام به خودکشی و آسیب به خود می باشد(23-25). این موضوع حائز اهمیت است که اکثر این افراد واقعا قصد از بین بردن خود را ندارند و با انگیزه هایی نظیر بیان خشم، انتقام گرفتن از کسی یا قرار دادن وی در وضعیت پر استرس یا اعتراض به سایرین دست به این کار می زنند (26). اهمیت بالینی آسیب به خود در اینست که این رفتار پیشگویی کننده قوی برای خودکشی های بعدی محسوب می شود (27-28). در کشورهای در حال توسعه، وجود مسمومیت های عمدی در تمام گروه های سنی جز کودکان شایع است . در ایران نیز به دلیل فراوانی و در دسترس بودن مواد شیمیایی و سمی و هم چنین سوء مصرف مواد، این نوع مسمومیت شایع می باشد (29). هر چند می توان اذعان نمود که اطلاعات اپیدمیولوژیک در مورد مسمومیت دارویی اندک است(30). دلیل اقدام به مسمومیت های عمدی معمولا چند عاملیست و شامل عوامل زیستی، روانی و اجتماعی می باشد. عواملی چون اختلال روانپزشکی، اختلال شخصیت، وابستگی به الکل و مواد، عوامل اجتماعی مساعد کننده شامل از دست دادن زودرس والدین به هر دلیلی، بی توجهی والدین، مورد سوء استفاده قرار گرفتن، مشکلات طولانی مدت خانوادگی – اقتصادی و اجتماعی، همچنین بهداشت جسمانی نامناسب، بیماری های جسمی، عوامل اجتماعی تسریع کننده و مسائل پر استرس زندگی از جمله عواملی هستند که تاثیر بسزایی در سنین نوجوانی و جوانی دارند. نوجوانان به دلیل شرایط و بحران های خاص در این دوره از زندگی در معرض انواع استرس هستند و به دلیل ناکارآمد بودن سیستم انطباقی، احتمال بروز رفتارهای تکانشی و اقدام به خودکشی در آنها شایع تر است. به طوریکه شایع ترین سن بروز مسمومیت عمدی 15-40 سال می باشد (31). مسمومیت غیر عمدی، شرایطی است که فرد بدون قصد آسیب رساندن به خود به عللی از جمله سوء مصرف مواد یا مصرف بیش از حد داروها به اشتباه، دچار مسمومیت می شود(32). این رخداد، پنجمین علت مرگ ناشی از آسیب های اتفاقی می باشد و هم اکنون در کل کشورها شاهد روند رو به رشد بروز و مرگ ناشی از این نوع مسمومیت می باشیم. معمولا شدت مسمومیت در بزرگسالان حاد است و علت آن اغلب مصرف بیش از اندازه داروهای خوراکی، سوء مصرف مواد مخدر و داروهای محرک، عوامل محیطی، صنعتی و محصولات کشاورزی است(33-34). میزان مسمومیت غیر عمدی با توجه به سهل الوصولی و دسترسی به داروها، فرهنگ جوامع، موقعیت جغرافیایی و نوع مواد سمی در کشورها و مناطق مختلف متفاوت است و مسمومیت های شغلی به یکی از معضلات کشورهای صنعتی و در حال رشد تبدیل شده است، به طوریکه سالانه صدها هزار کارگر به علت مسمومیت های شغلی از کار باز می مانند (37-35). مسمومیت در کودکان اغلب اتفاقی و به علت کنجکاوی کودک یا غفلت والدین می باشد. با این حال پنج درصد از علل برجسته مرگ و میر در کودکان زیر 5 سال می باشد و اکثرا ناشی از داروهای مختلف، مشتقات هیدروکربن ها، شوینده ها، سموم دفع آفات نباتی ، حشره کش ها و لوازم آرایشی است و اغلب به صورت خوراکی اتفاق می افتد (38) و شایع ترین سن ابتلا 1 تا 3 سال است. (39-40). بنابراین سن یکی از مهم ترین متغیرهای دموگرافیک مرتبط با مسمومیت می باشد. اهمیت و ضرورت: همانطور که گفته شد مسمومیت انواع مختلفی دارد و به دلایل و از طرق متعددی روی می دهد. سن و جنس نیز از عوامل اثرگذار در این مسئله می باشند. علیرغم تحمیل هزینه های سنگین مالی بر دوش نظام سلامت و میزان مرگ و میر ناشی از آن که به طور نسبتا مشابهی در همه کشورها وجود دارد، وضعیت مبتلایان از نظر متغیرهای دموگرافیک، عوامل مسمومیت زا، ماهیت ایجاد مسمومیت، عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ، پیش آگهی مسمومیت و پیامد درمانی در هر جامعه و منطقه ای متفاوت است. لذا با توجه به آمار بالای مراجعه کنندگان ناشی از مسمومیت به بیمارستان سیدالشهداء فارسان و عدم انجام مطالعه ای در مورد شیوع سنجی و بررسی رابطه متغیرهای دموگرافیک ، عامل مسمومیت زا ، ماهیت مسمومیت، پیش آگهی بیماران و پیامد درمانی برروی بیماران و رابطه عوامل اجتماعی – اقتصادی با شیوع مسمومیت در این مرکز و مقایسه با آمار کشوری انواع مسمومیت و ابلاغ به سایر بیمارستان های استان ، برآن شدیم تا مطالعه ای در این راستا جهت آگاهی بیشتر مسئولین و پرسنل علوم پزشکی انجام دهیم. روش اجرا این تحقیق یک مطالعه توصیفی تحلیلی به صورت گذشته نگر و از نوع مقطعی است که بر مبنای داده های موجود در پرونده بیماران مراجعه کننده به بیمارستان سیدالشهدا فارسان در سال 98-1397 انجام میشود. حجم نمونه، شامل کلیه بیمارانی است که به علت مسمومیت و تروما در سال 98-1397 به این مرکز مراجعه نموده اند. نمونه گیری به صورت ساده و مبتنی بر هدف (سرشماری) است. پس از تشخیص و تایید مسمومیت با هر عامل و ماهیتی توسط تیم درمان ، اطلاعات بیمار شامل سن، جنس، سطح تحصیلات، نوع ماده مسمومیت زا، ماهیت مسمومیت، سوابق بالینی و مدت بستری فرد ، نوع بیمه و خلاصه پرونده وی در چک لیستی ثبت شده و ضمیمه پرونده شده است. برای انجام این مطالعه از این چک لیست که ضمیمه پرونده بیماران است استفاده نموده، داده ها را طبقه بندی و وارد نرم افزار22 spss می شوند. داده های کیفی از طریق درصد و فراوانی و داده های کمی از طریق میانگین و انحراف معیار آنالیز می شوند. روابط بین متغیر ها از طریق آزمون های آماری مناسب( independent t test, cross tab, one way ANOWA ) بررسی می شوند ه) معیارهای ورود و خروج مطالعه: معیارهای ورود شامل تشخیص مسمومیت با مواد مورد نظر، مراجعه و بستری در زمان مذکور است. معیار های خروج نیز عدم ثبت کافی و کامل اطلاعات در پرونده می باشد. یافته ها پس از تحلیل آماری فراوانی متغیرهای مورد نظر به شرح زیر بدست آمد. از بین 557 بیماری که به علت مسمومیت در سالهای 97 و 98 به بیمارستان سیدالشهدا فارسان مراجعه کرده بودند، 52 درصد از بیماران مذکر و 9/47 درصد مؤنث بوده اند. سن با میانگین 52/27 و انحراف معیار 95/19 در شش گروه تقسیم بندی شد. بطوریکه فراوانی گروه اول (1- 15 سال )5/25 درصد (5/17 درصد کودکان زیر 5 سال)، گروه دوم 2/38 درصد، گروه سوم 4/19 درصد که 34 سالگی بیشترین فراوانی را داشته است، گروه چهارم 4/9 درصد و گروه پنجم و ششم به ترتیب 3/4% و 2/3% جمعیت را تشکیل داده اند. همانگونه که از آمار گفته شده پیداست ، حدود 64 درصد مسمومین را افراد زیار 30 سال تشکیل داده اند و در کودکان نما چندنمایی و 1،2 و 3 سالگی و در جوانان نما 34 سالگی بوده است. با افزایش سن، شیوع مسمومیت کاهش یافته است و و در گروه سنی اول و آخر اغلب شاهد مسمومیت های ناخواسته بودیم. در مورد متغیر سوم نیز از روز پذیرش تا روز ترخیص به عنوان مدت بستری در نظر گرفته شده است و بین 1 تا 14 روز به طول انجامیده است. بطوریکه 1/53 درصد بیماران همان روز اول ترخیص یا اعزام یا فوت شده اند و 1/32 درصد طی روز دوم و 7/14 درصد باقیمانده نیز بین 3 تا 14 روز بستری بوده اند. با تقسیم بندی مسمومیت به صورت عمدی و غیر عمدی و در نظر گرفتن گروه سنی اول به گونه غیر عمدی، 70 درصد مسمومیت ها عمدی و 30 درصد غیر عمدی گزارش شده است. از نظر نوع ماده مسمومیت زا به ترتیب داروهای درمانی با 7/30%، مواد اعتیاد اور با 6/27%، داروهای آرامبخش و اعصاب با 2/17% بیشترین ماده ی مسمومیت زا را تشکیل داده اند. مشروبات الکلی ، سموم و حشره کش ها ، مواد شیمیایی نظیر نفت و مشتقات آن، شوینده ها ، گازهای مونوکسید کربن و دی اکسید کربن و مواد خوراکی و گیاهان سمی در مجموع 4/24 درصد باقیمانده را به خود اختصاص داده اند. از نظر زمان مسمومیت بیشترین مسمومیت در ماه های نخست سال خصوصاً تیرماه رخ داده است و در ماه های بعدی میزان مسمومیت کاهش یافته است. از نظر فصلی نیز بالطبع فصل بهار و اوایل تابستان بیشترین نرخ مسمومیت خصوصاً از نوع عمدی و از طریق مواد اعتیاد آور و مشرولات الکلی را شاهد بوده ایم. در فصول سرد سال میزان مسمومیت به طور کلی کاهش یافته و بیشتر به صورت غیر عمدی و اغلب از طریق مسمومیت با گاز و مواد شیمیایی رخ داده است. 6/66 درصد از مسمومین ساکن شهرستان و شهر بودند و 4/34 درصد ساکن روستاها. با توجه به اینکه میزان مسمومیت اندکی در مردان بیشتر از زنان بوده است بر آن شدیم تا فراوانی ماهیت مسمومیت و نوع ماده مسمومیت زا بر حسب جنسیت را بررسی کنیم. از نظر فراوانی مسمومیت عمدی و غیر عمدی در p≤/05 تفاوتی معناداری یافت نشده است. بطوریکه 194 از مردان و 196 نفر از زنان دچار مسمومیت عمدی و 96 نفر از مردان و 76 نفر از زنان دچار مسمومیت غیر عمدی شده بودند. همچنین درسطح p≤/05 تفاوت معناداری در ماهیت مسمومیت بر حسب زمان مسمومیت(ماه و فصل) دیده نشده است و در فصول و ماه های مختلف میزان مسمومیت عمدی و غیر عمدی با هم تفاوتی نداشته اند. حتی تفاوت معناداری از نظر مدت بستری در مسمومیت های عمدی و غیر عمدی وجود نداشت. همچنین فراوانی مسمومیت عمدی بر حسب محل سکونت با فراوانی مسمومیت غیر عمدی تفاوت معناداری داشت. بطوریکه میزان مسمومیت عمدی در مناطق شهری بیشتر گزارش شده است. در میزان مسمومیت عمدی و غیر عمدی بر حسب سن نیز تفاوت معناداری را شاهد بوده ایم . بطوریکه در سنین ابتدایی و انتهایی اغلب مسمومیت ها به طور غیر عمدی و در سنین جوانی به طور عمدی رخ داده اند. مسمومیت عمدی اغلب در اثر مصرف موادی نظیر داروها، آرامبخش ها ، مواد اعتیاد آور ، مشروبات الکلی ، سموم، شوینده های خطرناک و گیاهان سمی روی داده است و مسمومیت غیر عمدی در اثر مصرف مواد شیمیایی نظیر نفت و مشتقات آن، مسمومیت با مونوکسید کربن و دی اکسید کربن و خوراکی ها(مسمومیت غذایی) غالباً در کودکان و مسمومیت های دارویی در سنین بالا دیده شده است.تفاوتی در مدت بستری مسمومین عامدانه و غیر عمدی دیده نشد. اما از نظر فراوانی ماده مسمومیت زا بر حسب جنسیت ، بین دو جنس تفاوت معناداری از نظر نوع ماده مصرفی دیده شده است. بطوریکه زنان بیشتر از طریق داروهای درمانی و آرامبخش ها و داروهای اعصاب مسموم شده اند و ماده ی مصرفی مردان اغلب مواد اعتیادآور و مشروبات الکلی بوده است. در مصرف سایر موارد تفاوت فاحشی یافت نشد. از نظر نوع ماده ی مصرفی بر حسب سن نیز با p≤/05 تفاوت معنادار بوده است. بطوریکه در سنین جوانی بین 22-33 سال بیشترین مواد مصرفی، داروهای درمانی و اعصاب(به قصد مسمومیت عمدی) ، مواد اعتیادآور ، مشروبات الکلی و شوینده های خطرناک نظیر جوهر نمک و وایتکس و در دو طیف انتهایی سنی بخصوص کودکان زیر 5 سال و کهنسالان بالای 80 سال مسمومیت اغلب از طریق مصرف اشتباه داروهای درمانی و یا مصرف مواد شیمیایی خصوصاً نفت بوده است. همچنین نوع ماده مسمومیت زا و ماه و فصل مسمومیت در سطح p≤/05تفاوت معناداری وجود دارد. بطوریکه داروهای درمانی در فصل بهار، سموم و حشره کش ها و مشروبات الکلی در تابستان ، مواد اعتیاد آور در بهار و تابستان ، مسمومیت با co و co2 در فصل زمستان بیشترین میزان فراوانی را داشته اند و کمترین مواد مسمومیت زا در تابستان گیاهان سمی و در پاییز مسمومیت غذایی بوده است. نوع ماده مسمومیت زا بر حسب محل سکونت نیز در سطح p≤/05 متفاوت بوده است. در مناطق شهری( شهرستان و شهر) به ترتیب داروهای درمانی و اعصاب، مواد اعتیاد آور و شوینده ها و در مناطق روستایی ، سموم و حشره کش ها ، نفت و مشتقات آن، مسمومیت با سوخت های فسیلی و مسمومیت غذایی بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند. بنابراین الگوی مصرف ماده مسمومیت زا در شهر و روستا متفاوت است. حتی نوع ماده مسمومیت زا بر حسب طول مدت بستری نیز متفاوت بوده و بیشترین مدت بستری مربوط به داروهای اعصاب، حشره کش ها و سموم و مواد شیمیایی و کمترین مدت بستری مربوط به گیاهان سمی، مشروبات الکلی و گازهای مونوکسید و دی اکسید کربن بوده است. در یک بررسی کلی تفاوت معناداری بین جنسیت از نظر زمان مسمومیت و محل سکونت دیده نشد. این یافته ها در سطح p≤/05 در مورد متغیر سن نیز صادقند.ولی اگر در سطح p≤0/1 در نظر بگیریم سن مسمومیت بر حسب محل سکونت تفاوت معنادار است و در مناطق شهری بیشتر مسمومیت ها در سنین جوانی و در مناطق روستایی در سنین ابتدایی و انتهایی دیده میشود. بحث و نتیجه گیری با توجه به اینکه در مطالعه حاضر تعداد مردان اندکی بیش از زنان بوده است، این نتیجه با مطالعه معصومی32، نجفی43 ، محمودی44 ،محمدی46، رحمانی49، جعفرزاده48، شکرزاده21، 22 shafi,14 Swalha AFهمسو میباشد اما در مطالعه قاسم پوری45 تعداد زنان بیشتر بوده و شاکری47 به نسبت یکسان بین دو جنس اذعان داشته است. شایع ترین سن مسمومیت در این مطالعه سنین جوانی خصوصاً زیر 30 سال بدست آمد و این در مطالعات محمودی46، مهدی زاده50، شکرزاده21، Swalha, 22Shafi 14 نیز تایید شد ولی در تحقیقاتی نظیر جعفرزاده48 و 27Gunnel بیشترین آمار مسمومیت در سنین میانسالی گزارش شده است. در مطالعه ما 70 درصد موارد مسمومیت به صورت عمدی رخ داده است که این نتیجه توسط معصومی32، محمودی46، قاسم پوری45، باقری7، رحمانی49 ، مهدی زاده50 ، شکرزاده 21و 22Shafi نیز تایید شده است. مسمومیت های رخ داده در این شهرستان اغلب از طریق داروها، آرامبخش ها و مواد اعتیاد آور بوده است. و این موضوع در مطالعات معصومی32(داروهای اعصاب)، محمدی46 (داروهای اعصاب)، محمودی44(داروهای اعصاب،سموم و مخدرها) ، رحمانی49(داروهای اعصاب،مخدر) ، مهدی زاده50(داروهای اعصاب)، شاکری47(داروهای اعصاب،مخدر)، شکر زاده 21(مخدر)و Gunnel 27(مخدر) تایید شده است ولی نوع ماده ی مسمومیت زا در مطالعه ی (عوامل زیستی)Swalha 14 و (ارگانوفسفره، مارگزیدگی و الکل)Shafi 22 متفاوت بوده است. در این مطالعه فصول بهار و تابستان و ماه چهارم سال یعنی تیر ماه بیشترین تعداد مسمومیت را در خود جای داده اند و این در مطالعات محمدی46، شکرزاده،21 14Swalha AF نیز تایید شده است. در این مطالعه مسمومیت در جمعیت شهری بیشتر بوده است همانگونه که در مطالعه معصومی32، محمودی44 و جعفرزاده48 نیز اثبات شده است و این یافته برخلاف مطالعه Shafi 22 است که میزان مسمومیت در روستاها را بیشتر گزارش داده است. بنابراین با توجه به سن پایین مسمومیت و شایع بودن مسمومیت عمدی خصوصا در جوانان شهر نشین باید تحقیقی جهت سنجش دلایل و علل و راهکاری کاهش یا پیشگیری از این مسمومیت ها انجام شود. همچنین با توجه به مسمومیت های کودکان زیر 5 سال توسط مواد شیمیایی و داروها، باید برنامه ای جهت آموزش خانواده ها در جهت دور نگه داشتن و محافظت کودکان در برابر این مواد خطرناک تدوین و اجرا شود. به دلیل شیوع مسمومیت بالا از طریق گاز مونوکسید کربن در فصول سر پیشنهاد میشود مسئولین امر اقداماتی جهت ایمنی بیشتر انجام دهند. همچنین نوع ماده مسمومیت زا در اکثر موارد داروهای درمانی و اعصاب بوده است . لازم است تمهیداتی جهت محدودیت دسترسی آزاد و بدون نسخه افراد به این داروها اندیشیده شود. نتیجه گیری میزان مسمومیت در مردان اندکی بیشتر از زنان بوده است. هر چند تفاوتی از نظر ماهیت مسمومیت بین آنها دیده نشد ولی از نظر داروهای مصرفی متفاوتند. مردان بیشتر از طریق مخدرها و مشروبات الکلی و زنان بیشتر از طریق داروها مسموم شده اند. اما بین جنسیت در شهرها و روستاها و زمان مسمومیت تفاوت معناداری یافت نشد. از نظر سنی نیز اغلب مسمومیت ها در کودکان زیر 5 سال به صورت غیرعمدی و اغلب از طریق مواد شیمیایی(خصوصاً نفت و مشتقات آن) و در مناطق روستایی دیده شده است. در سنین جوانی بیشتر از طریق مواد مخدر و مشروبات الکلی، داروها و شوینده های خطرناک اغلب به صورت عمدی و بویژه در مناطق شهری مسمومیت ها بیشتر گزارش شده است. بطوریکه 64 درصد مسمومین زیر 30 سال بوده اند. به طور کلی با افزایش سن ، میزان مسمومیت کاهش یافته است و در طیف انتهایی نیز اغلب به صورت غیر عمدی و در اثر مصرف داروها( قلبی عروقی) دیده شده است. در مناطق شهری بیشتر جوانها جمعیت مسمومین را تشکیل میدهند و در مناطق روستایی کودکان و افراد مسن. مدت مسمومیت اغلب کوتاه است و 85 درصد افراد طی دو روز اول یا فوت کرده اند یا اعزام شده اند یا با بهبودی نسبی و رضایت شخصی ترخیص شده اند. شاید دلیل مدت کوتاه بستری را بتوان به باورهای فرهنگی و اجتماعی و تابو بودن مسمومیت نسبت داد. بطوریکه بیمار و همراهان وی از ادامه درمان در آن مراکز صرفنظر نموده با بهبودی نسبی ترخیص شده اند.بیشترین طول مدت بستری مربوط به داروهای اعصاب، حشره کش ها و سموم ، مواد شیمیایی بوده است. دو سوم مسمومیت ها به صورت عمدی و اغلب در اثر مصرف، داروهای درمانی، مواد مخدر، داروهای اعصاب و مشروبات الکلی و یک سوم دیگر به صورت غیر عمدی و از طریق گازهای مونوکسید و دی اکسید کربن و مواد شیمیایی رخ داه است. مسمومیت عمدی در شهرها بیشتر از روستاها و در فصول گرم سال بخصوص 4 ماه ابتدایی سال با پیک تیر ماه دیده شده است. در فصول سرد سال مسمومیت ها کاهش یافته، اغلب به صورت غیر عمدی و در اثر گازهای مونوکسید و دی اکسید کربن و مواد شیمیایی رخ داده است. در حالیکه در فصل بهار و تابستان مصرف داروهای درمانی و اعصاب، ارامبخش ها ،مواد مخدر، مشروبات الکلی و سموم و حشره کش ها شایع تر است. الگوی مصرف در شهرها شامل داروها، مواد مخدر و شوینده ها و در روستاها شامل سموم و حشره کش ها و مواد شیمیایی بوده است.

خلاصه نتایج حاصله

یافته ها پس از تحلیل آماری فراوانی متغیرهای مورد نظر به شرح زیر بدست آمد. از بین 557 بیماری که به علت مسمومیت در سالهای 97 و 98 به بیمارستان سیدالشهدا فارسان مراجعه کرده بودند، 52 درصد از بیماران مذکر و 9/47 درصد مؤنث بوده اند. سن با میانگین 52/27 و انحراف معیار 95/19 در شش گروه تقسیم بندی شد. بطوریکه فراوانی گروه اول (1- 15 سال )5/25 درصد (5/17 درصد کودکان زیر 5 سال)، گروه دوم 2/38 درصد، گروه سوم 4/19 درصد که 34 سالگی بیشترین فراوانی را داشته است، گروه چهارم 4/9 درصد و گروه پنجم و ششم به ترتیب 3/4% و 2/3% جمعیت را تشکیل داده اند. همانگونه که از آمار گفته شده پیداست ، حدود 64 درصد مسمومین را افراد زیار 30 سال تشکیل داده اند و در کودکان نما چندنمایی و 1،2 و 3 سالگی و در جوانان نما 34 سالگی بوده است. با افزایش سن، شیوع مسمومیت کاهش یافته است و و در گروه سنی اول و آخر اغلب شاهد مسمومیت های ناخواسته بودیم. در مورد متغیر سوم نیز از روز پذیرش تا روز ترخیص به عنوان مدت بستری در نظر گرفته شده است و بین 1 تا 14 روز به طول انجامیده است. بطوریکه 1/53 درصد بیماران همان روز اول ترخیص یا اعزام یا فوت شده اند و 1/32 درصد طی روز دوم و 7/14 درصد باقیمانده نیز بین 3 تا 14 روز بستری بوده اند. با تقسیم بندی مسمومیت به صورت عمدی و غیر عمدی و در نظر گرفتن گروه سنی اول به گونه غیر عمدی، 70 درصد مسمومیت ها عمدی و 30 درصد غیر عمدی گزارش شده است. از نظر نوع ماده مسمومیت زا به ترتیب داروهای درمانی با 7/30%، مواد اعتیاد اور با 6/27%، داروهای آرامبخش و اعصاب با 2/17% بیشترین ماده ی مسمومیت زا را تشکیل داده اند. مشروبات الکلی ، سموم و حشره کش ها ، مواد شیمیایی نظیر نفت و مشتقات آن، شوینده ها ، گازهای مونوکسید کربن و دی اکسید کربن و مواد خوراکی و گیاهان سمی در مجموع 4/24 درصد باقیمانده را به خود اختصاص داده اند. از نظر زمان مسمومیت بیشترین مسمومیت در ماه های نخست سال خصوصاً تیرماه رخ داده است و در ماه های بعدی میزان مسمومیت کاهش یافته است. از نظر فصلی نیز بالطبع فصل بهار و اوایل تابستان بیشترین نرخ مسمومیت خصوصاً از نوع عمدی و از طریق مواد اعتیاد آور و مشرولات الکلی را شاهد بوده ایم. در فصول سرد سال میزان مسمومیت به طور کلی کاهش یافته و بیشتر به صورت غیر عمدی و اغلب از طریق مسمومیت با گاز و مواد شیمیایی رخ داده است. 6/66 درصد از مسمومین ساکن شهرستان و شهر بودند و 4/34 درصد ساکن روستاها. با توجه به اینکه میزان مسمومیت اندکی در مردان بیشتر از زنان بوده است بر آن شدیم تا فراوانی ماهیت مسمومیت و نوع ماده مسمومیت زا بر حسب جنسیت را بررسی کنیم. از نظر فراوانی مسمومیت عمدی و غیر عمدی در p≤/05 تفاوتی معناداری یافت نشده است. بطوریکه 194 از مردان و 196 نفر از زنان دچار مسمومیت عمدی و 96 نفر از مردان و 76 نفر از زنان دچار مسمومیت غیر عمدی شده بودند. همچنین درسطح p≤/05 تفاوت معناداری در ماهیت مسمومیت بر حسب زمان مسمومیت(ماه و فصل) دیده نشده است و در فصول و ماه های مختلف میزان مسمومیت عمدی و غیر عمدی با هم تفاوتی نداشته اند. حتی تفاوت معناداری از نظر مدت بستری در مسمومیت های عمدی و غیر عمدی وجود نداشت. همچنین فراوانی مسمومیت عمدی بر حسب محل سکونت با فراوانی مسمومیت غیر عمدی تفاوت معناداری داشت. بطوریکه میزان مسمومیت عمدی در مناطق شهری بیشتر گزارش شده است. در میزان مسمومیت عمدی و غیر عمدی بر حسب سن نیز تفاوت معناداری را شاهد بوده ایم . بطوریکه در سنین ابتدایی و انتهایی اغلب مسمومیت ها به طور غیر عمدی و در سنین جوانی به طور عمدی رخ داده اند. مسمومیت عمدی اغلب در اثر مصرف موادی نظیر داروها، آرامبخش ها ، مواد اعتیاد آور ، مشروبات الکلی ، سموم، شوینده های خطرناک و گیاهان سمی روی داده است و مسمومیت غیر عمدی در اثر مصرف مواد شیمیایی نظیر نفت و مشتقات آن، مسمومیت با مونوکسید کربن و دی اکسید کربن و خوراکی ها(مسمومیت غذایی) غالباً در کودکان و مسمومیت های دارویی در سنین بالا دیده شده است.تفاوتی در مدت بستری مسمومین عامدانه و غیر عمدی دیده نشد. اما از نظر فراوانی ماده مسمومیت زا بر حسب جنسیت ، بین دو جنس تفاوت معناداری از نظر نوع ماده مصرفی دیده شده است. بطوریکه زنان بیشتر از طریق داروهای درمانی و آرامبخش ها و داروهای اعصاب مسموم شده اند و ماده ی مصرفی مردان اغلب مواد اعتیادآور و مشروبات الکلی بوده است. در مصرف سایر موارد تفاوت فاحشی یافت نشد. از نظر نوع ماده ی مصرفی بر حسب سن نیز با p≤/05 تفاوت معنادار بوده است. بطوریکه در سنین جوانی بین 22-33 سال بیشترین مواد مصرفی، داروهای درمانی و اعصاب(به قصد مسمومیت عمدی) ، مواد اعتیادآور ، مشروبات الکلی و شوینده های خطرناک نظیر جوهر نمک و وایتکس و در دو طیف انتهایی سنی بخصوص کودکان زیر 5 سال و کهنسالان بالای 80 سال مسمومیت اغلب از طریق مصرف اشتباه داروهای درمانی و یا مصرف مواد شیمیایی خصوصاً نفت بوده است. همچنین نوع ماده مسمومیت زا و ماه و فصل مسمومیت در سطح p≤/05تفاوت معناداری وجود دارد. بطوریکه داروهای درمانی در فصل بهار، سموم و حشره کش ها و مشروبات الکلی در تابستان ، مواد اعتیاد آور در بهار و تابستان ، مسمومیت با co و co2 در فصل زمستان بیشترین میزان فراوانی را داشته اند و کمترین مواد مسمومیت زا در تابستان گیاهان سمی و در پاییز مسمومیت غذایی بوده است. نوع ماده مسمومیت زا بر حسب محل سکونت نیز در سطح p≤/05 متفاوت بوده است. در مناطق شهری( شهرستان و شهر) به ترتیب داروهای درمانی و اعصاب، مواد اعتیاد آور و شوینده ها و در مناطق روستایی ، سموم و حشره کش ها ، نفت و مشتقات آن، مسمومیت با سوخت های فسیلی و مسمومیت غذایی بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند. بنابراین الگوی مصرف ماده مسمومیت زا در شهر و روستا متفاوت است. حتی نوع ماده مسمومیت زا بر حسب طول مدت بستری نیز متفاوت بوده و بیشترین مدت بستری مربوط به داروهای اعصاب، حشره کش ها و سموم و مواد شیمیایی و کمترین مدت بستری مربوط به گیاهان سمی، مشروبات الکلی و گازهای مونوکسید و دی اکسید کربن بوده است. در یک بررسی کلی تفاوت معناداری بین جنسیت از نظر زمان مسمومیت و محل سکونت دیده نشد. این یافته ها در سطح p≤/05 در مورد متغیر سن نیز صادقند.ولی اگر در سطح p≤0/1 در نظر بگیریم سن مسمومیت بر حسب محل سکونت تفاوت معنادار است و در مناطق شهری بیشتر مسمومیت ها در سنین جوانی و در مناطق روستایی در سنین ابتدایی و انتهایی دیده میشود. بحث و نتیجه گیری با توجه به اینکه در مطالعه حاضر تعداد مردان اندکی بیش از زنان بوده است، این نتیجه با مطالعه معصومی32، نجفی43 ، محمودی44 ،محمدی46، رحمانی49، جعفرزاده48، شکرزاده21، 22 shafi,14 Swalha AFهمسو میباشد اما در مطالعه قاسم پوری45 تعداد زنان بیشتر بوده و شاکری47 به نسبت یکسان بین دو جنس اذعان داشته است. شایع ترین سن مسمومیت در این مطالعه سنین جوانی خصوصاً زیر 30 سال بدست آمد و این در مطالعات محمودی46، مهدی زاده50، شکرزاده21، Swalha, 22Shafi 14 نیز تایید شد ولی در تحقیقاتی نظیر جعفرزاده48 و 27Gunnel بیشترین آمار مسمومیت در سنین میانسالی گزارش شده است. در مطالعه ما 70 درصد موارد مسمومیت به صورت عمدی رخ داده است که این نتیجه توسط معصومی32، محمودی46، قاسم پوری45، باقری7، رحمانی49 ، مهدی زاده50 ، شکرزاده 21و 22Shafi نیز تایید شده است. مسمومیت های رخ داده در این شهرستان اغلب از طریق داروها، آرامبخش ها و مواد اعتیاد آور بوده است. و این موضوع در مطالعات معصومی32(داروهای اعصاب)، محمدی46 (داروهای اعصاب)، محمودی44(داروهای اعصاب،سموم و مخدرها) ، رحمانی49(داروهای اعصاب،مخدر) ، مهدی زاده50(داروهای اعصاب)، شاکری47(داروهای اعصاب،مخدر)، شکر زاده 21(مخدر)و Gunnel 27(مخدر) تایید شده است ولی نوع ماده ی مسمومیت زا در مطالعه ی (عوامل زیستی)Swalha 14 و (ارگانوفسفره، مارگزیدگی و الکل)Shafi 22 متفاوت بوده است. در این مطالعه فصول بهار و تابستان و ماه چهارم سال یعنی تیر ماه بیشترین تعداد مسمومیت را در خود جای داده اند و این در مطالعات محمدی46، شکرزاده،21 14Swalha AF نیز تایید شده است. در این مطالعه مسمومیت در جمعیت شهری بیشتر بوده است همانگونه که در مطالعه معصومی32، محمودی44 و جعفرزاده48 نیز اثبات شده است و این یافته برخلاف مطالعه Shafi 22 است که میزان مسمومیت در روستاها را بیشتر گزارش داده است. بنابراین با توجه به سن پایین مسمومیت و شایع بودن مسمومیت عمدی خصوصا در جوانان شهر نشین باید تحقیقی جهت سنجش دلایل و علل و راهکاری کاهش یا پیشگیری از این مسمومیت ها انجام شود. همچنین با توجه به مسمومیت های کودکان زیر 5 سال توسط مواد شیمیایی و داروها، باید برنامه ای جهت آموزش خانواده ها در جهت دور نگه داشتن و محافظت کودکان در برابر این مواد خطرناک تدوین و اجرا شود. به دلیل شیوع مسمومیت بالا از طریق گاز مونوکسید کربن در فصول سر پیشنهاد میشود مسئولین امر اقداماتی جهت ایمنی بیشتر انجام دهند. همچنین نوع ماده مسمومیت زا در اکثر موارد داروهای درمانی و اعصاب بوده است . لازم است تمهیداتی جهت محدودیت دسترسی آزاد و بدون نسخه افراد به این داروها اندیشیده شود.

فایل های پژوهش