پژوهشگر

همکاران پژوهشگر

چکیده پژوهش

سلامت دهان و دندان از معیار های سلامت عمومی می باشد و نقش کلیدی در سلامت و کیفیت زندگی افراد جامعه دارد. بیماری های دهان نیز همانند سایر بیماری ها عواقب روانی،اجتماعی و عاطفی را جدا از اثرات بیولوژیکی دارند(2،1). با وجود تلاش های صورت گرفته در کشورهای توسعه یافته روند پوسیدگی دندان رو به افزایش است ( 3). انسان امروزی به دلیل تغییر سبک زندگی و عادات غذایی خاص بیش از پیش مستعد پوسیدگی دندان است. بر اساس آمار موجود حدود 99 درصد افراد در طول زندگی خود دچار پوسیدگی دندان شده و حدود 37 درصد دندان ها به دلیل پوسیدگی از بین می روند (4). حدود 90 درصد از کودکان مدرسه در سراسر جهان و بیشتر بزرگسالان پوسیدگی را تجربه کرده اند و این بیماری بیشتر در کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین شایع است (5). پوسیدگی دندان در کودکان کشور ما همانند بسیاری از کشورهای دنیا از جمله بیماری های بسیار شایع است که جمعیت کثیری از کودکان به آن مبتلا هستند ( 6). در حال حاضرشاخص پوسیدگی دندان در ایران در وضعیت مطلوبی قرار ندارد(7). پوسیدگی دندان یک بیماری عفونی چند عاملی است که از عوامل بسیاری نظیر تحصیلات، وضعیت اقتصادی، بعد خانوار و میزان رعایت بهداشت دهان و دندان تاثیر می پذیرد.محققان معتقدند که یکی از عوامل موثر در ایجاد پوسیدگی دندان و بیماری های پریودنتال، پلاک دندانی است و در واقع هدف از بهداشت دهان و دندان برداشتن این لایه از تمام سطوح دندان است(4). رعایت بهداشت مهم ترین عامل در جلوگیری از بیماری های دهان دندان می باشد ( 8 ،9). از جمله مشکلاتی که پوسیدگی دندان ایجاد می کند دردهای دهان و دندان است که منجر به کاهش عملکرد و یادگیری دانش آموزان در مدرسه می گردد به طوری که به دلیل مشکلات مربوط با سلامت دهان و دندان سالیانه بیش از 50 میلیون ساعت در مدرسه از دست می رود ( 3). این بیماری بر ظاهر ، کیفیت زندگی ، مصرف غذا و در نتیجه رشد و توسعه تاثیر می گذارد ( 10 ). از آنجایی که بیماری های دهان و دندان از شایع ترین بیماری های بشر به خصوص در بین کودکان می باشد، سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کودکان به عنوان آینده سازان کشور اهمیت بالایی دارد. پوسیدگی دندان معمولا از زمان خردسالی شروع شده و ممکن است تا چندین سال هم از نظر کودک و هم از دید اطرافیان او مخفی بماند بنابراین توجه به این موضوع یکی از برنامه های مهم سازمان جهانی بهداشت در حوزه پیشگیری از بیماری های مزمن و ارتقا سلامت می باشد ( 11). برای جلوگیری از مشکلات و بهبود سلامت دهان دندان شامل : کاهش بار غیر قابل قبول اختلالات مرتبط با سلامت دهان و دندان ، ارتقا سبک زندگی سالم ،WHO مهم ترین استراتژی کاهش عوامل خطر (محیطی، اقتصادی، اجتماعی و رفتاری)، توسعه سیستم ارائه خدمات بهداشتی و تنظیم سیاست های ارتقا بهداشت دهان دندان است ( 1). در حال حاظر بهترین راه جهت کاهش هزینه درمان بیماری های دهان و دندان و مبارزه با آنها ، پیشگیری از ابتلا به آن می باشد (12). انتخاب یک الگو برای آموزش بهداشت ، اولین گام در فرایند برنامه ریزی هر برنامه آموزش بهداشت است و الگوی مناسب برنامه را در مسیر صحیح آغاز و آن را در جهت حرکت صحیح نگه می دارد. یکی از الگوهای آموزشی مطرح در آموزش بهداشت، الگوی اعتقاد بهداشتی است ( 13 )، این الگو، الگویی جامع است که بیشتر در پیشگیری از بیماری نقش دارد و اساس این الگو روی انگیزه افراد برای عمل است. الگوی اعتقاد بهداشتی بر این تاکید دارد که چگونه ادراک فرد ایجاد انگیزه و حرکت می کند و سبب ایجاد رفتار در او می شود. به طور کلی این الگو روی تغییر در اعتقادات تمرکز دارد و تغییر در اعتقادات منجر به تغییر در رفتار می شود(14). الگوی اعتقاد بهداشتی از سازه های حساسیت درک شده: باور فرد در مورد شانس قرار گرفتن در یک موقعیت خاص، شدت درک شده: عقیده فرد در مورد اینکه این شرایط تا چه حد جدی می باشد ، منافع درک شده: ادراک فرد درباره کارایی اقدامات توصیه شده در کاهش خطر یا جدیت اثر می باشد.موانع درک شده: اعتقاد به هزینه پیگیری رفتار توصیه شده، تشکیل شده است (16،15). با توجه به مطالعات موجود، میزان استقبال از رفتارهای مرتبط با رعایت بهداشت دهان و دندان درشهرستان کیار پایین می باشد؛ لذا به نظر می رسد نیاز به ارتقای سطح آگاهی ، تغییر نگرش و رفتار در این زمینه وجود دارد. در این مطالعه سعی شد قبل از اقدام به برنامه ریزی آموزشی ابتدا ابعاد این الگو، مورد تحلیل قرار گیرد، چرا که شناخت این عوامل و کار روی آن ها به برنامه ریزان برای طراحی برنامه های موثرتر بر اساس الگوی اعتقاد بهداشتی کمک می نماید و می توانند با تکیه بر یافته های پژوهش و تاکید بر سازه هایی که در پیشگویی رفتار نقش داشته اند برنامه دقیق تری طراحی کنند تا موجب ترغیب دانش اموزان جهت اتخاذ رفتارهای مناسب بهداشت دهان و دندان و ارتقای این رفتار ها گردد و در دراز مدت به کاهش موارد پوسیدگی های دندانی یا از دست رفتن دندان ها بیانجامد. لذا هدف از این مطالعه بررسی آگاهی، ادراکات و عملکرد دانش آموزان دوره دوم دبستان بر اساس الگوی اعتقاد بهداشتی بوده است. روش اجرا این پژوهش یک مطالعه مقطعی (توصیفی تحلیلی) می باشد که روی 182 نفر از دانش آموزان دختر و پسر دوره دوم دبستان انجام شد. با توجه به اینکه روش نمونه گیری خوشه ای می باشد چند روستا از شهرستان کیار به صورت تصادفی انتخاب شد و با توجه به تعداد دانش آموزان هر مدرسه در هر روستای انتخاب شده حجم نمونه لازم از هر مدرسه به صورت تصادفی انتخاب شد. (به این ترتیب که به اموزش و پرورش مراجعه شد، لیست مدارس ابتدایی دوره دوم اخذ شده، بعد از آن به تصادف از بین این مدارس، مدارس انتخاب شدند) پس از تایید موضوع هماهنگی های لازم انجام شد و بعد از آن به مدارس دخترانه و پسرانه مراجعه شد و با مدیران مدارس در خصوص موضوع مطالعه و اهداف آن صحبت شد و پس از هماهنگی با آنان با معلمان نیز صحبت و هماهنگی های لازم صورت گرفت سپس به کلاس ها مراجعه نموده و پرسشنامه بصورت تصادفی در اختیار دانش آموزان قرارگرفته شد. (بر اساس لیست حضور و غیاب به هر یک دانش آموزان یک کد داده شد و از بین این کدها، به تصادف تعداد مورد نظر انتخاب شدند). در صورت عدم رضایت دانش آموزان از مطالعه خارج شدند. بعد از توضیحات لازم در خصوص نحوه پاسخگویی به سوالات، پرسشنامه ها توسط دانش آموزان تکمیل شد.به دانش آموزان اطمینان داده شد که تمامی اطلاعات نزد پژوهشگر محرمانه باقی می ماند و نیازی به نوشتن نام و نام خانوادگی در پرسشنامه ها نمی باشد، همچنین اگر دانش آموزی قصد تکمیل پرسشنامه را ندارد، بدون هیچ گونه اجباری، می توانست از مطالعه خارج شود. ابزار گردآوری داده ها ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه می باشد. پرسشنامه مورد نظر شامل: اطلاعات دموگرافیک (جنس، بعد خانوار، سن پدر، سن مادر، شغل پدر، شغل مادر، تحصیلات پدر، تحصیلات مادر) جهت بررسی آگاهی، ادراکات و عملکرد دانش آموزان از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که روایی و پایایی آن برای این مطالعه انجام شد .سنجش آگاهی با 5 سوال چهار گزینه ای بود، شیوه نمره دهی به سوالات آگاهی به این صورت می باشد که به پاسخ صحیح نمره 1 و پاسخ های غلط و نمی دانم نمره صفر تعلق می گرفت.سنجش ادراکات با 32 سوال که شامل 4 بخش می باشد، 6 سوال حساسیت درک شده، 5 سوال شدت درک شده، 10 سوال منافع درک شده و 11 سوال موانع درک شده، برای سنجش ادراکات افراد از مقیاس لیکرت 5 گزینه ای استفاده شد. سنجش سطح ادراکات افراد بر اساس میانگین 32 سوال که جوابهای ﺁن در مقیاس لیکرت که به طیف کاملاً موافق، موافق، بینظر، مخالف و کاملاً مخالف و با امتیازهای 0، 1، 2، 3، 4 است، انجام شد. سنجش عملکرد با 3 سوال چهار گزینه ای بود. جهت پایایی و روایی ابزار از شاخص های CVR-CVI و روش همسانی درونی با آلفای کرونباخ و نظرات متخصصان استفاده شد. بدین ترتیب که ابتدا به منظور تعیین روایی صوری ابزار، لیست کاملی از آیتم های تدوین شده، در اختیار یک گروه 15 نفره از افراد با خصوصیات جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی مشابه جمعیت هدف قرار گرفت. هدف این مرحله از طراحی ابزار تحقیق، تعیین شاخص امتیاز تأثیر آیتم در نمونه ای مشابه از گروه هدف بود. به همین منظور در مقابل هر کدام از آیتم های ابزار، پنج گزینه شامل " کاملاً مهم، مهم، به طور متوسط مهم، اندکی مهم، اصلاً مهم نیست " منظور شد و جهت هر یک از گزینه های پنج گانه مذکور به ترتیب، نمراتی از 1 تا 5 اختصاص داده شد. برای محاسبه شاخص امتیاز تأثیر، آیتم هایی که نمره محاسبه شده آن ها بیشتر از یک و نیم باشد، به عنوان آیتم های مناسب انتخاب و جهت مراحل بعدی حفظ شدند. در این مرحله آیتم ها، از نظر سطح دشواری (دشواری در درک کلمات و عبارات)، میزان تناسب (تناسب و ارتباط مطلوب عبارات با ابعاد پرسشنامه) و ابهام (احتمال وجود برداشت های اشتباه از عبارات و یا وجود نارسایی معانی کلمات)، از دیدگاه گروه هدف نیز مورد بررسی قرار گرفت و نظرات افراد برای اصلاح ابزار اعمال گردید. برای بررسی روایی محتوا نیز پرسشنامه در اختیار 5 نفر از متخصصان آموزش بهداشت قرار گرفت، بعد از اعمال نظر متخصصان در خصوص آیتم های مورد نظر، روایی محتوای پرسشنامه به دو صورت شاخص نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) محاسبه گردید. جهت تعیین نسبت روایی محتوا در خصوص ضرورت یا عدم ضرورت هر سؤال، از متخصصان نظر خواهی شد، مقادیر CVR بالاتر از 56/0 بر اساس جدول لاوشه مورد پذیرش قرار گرفت (24). برای تعیین شاخص روایی محتوا (CVI) معیارهای مرتبط بودن، وضوح و سادگی هر سؤال بررسی شد و مقادیر بالاتر از 79/0 مورد پذیرش قرار گرفت (25). یافته ها براساس یافته های مطالعه Lian و همکاران با عنوان مطالعه آگاهی ، نگرش و عملکرد بهداشت دهان و دندان در بین دانش آموزان دبیرستانی در کوچینگ انجام شد نشان داد : هیچ تفاوت معناداری بین گروه جنسیت و گروه سنی از لحاظ سطح آگاهی وجود ندارد(5) اما در مطالعه حاضر بین گروه جنسیت و گروه سنی از لحاظ سطح آگاهی تفاوت معناداری وجود دارد. بر اساس یافته های مطالعه بررسی عوامل موثر بر رفتار مسواک زدن در دانش آموزان پایه پنجم و ششم ابتدایی شهر بوشهر براساس الگوی اعتقاد بهداشتی که توسط زارع و همکاران انجام شد، نشان داد: بین موانع درک شده و رفتار مسواک زدن همبستگی معنی داری مشاهده شد(21) که با مطالعه حاضر هم خوانی دارد. براساس مطالعه تعیین آگاهی، نگرش و عملکرد مادران کودکان یک تا سه سال در رابطه با سلامت دهان و پوسیدگی زود هنگام دوران کودکی در شهر شیراز که توسط مظاهری و همکاران انجام شد نشان داد: بین آگاهی و عملکرد با میزان تحصیلات مادران رابطه معنی داری وجود داشت(7) که با مطالعه حاضر هم خوانی دارد. تفاوت حاصل از این مطالعه با سایر مطالعات می تواند ناشی از اختلاف فرهنگی و شرایط موجود در شهرستان کیار و مکان هایی نام برده شده در سایر مطالعات باشد. جدول شماره 1 نشان داد 3/53 درصد دانش آموزان پسر و 7/46 درصد آن ها دختر بودند، بُعد خانوار 4/48 درصد دانش آموزان 4 نفر بود، سن پدران 6/62 درصد و سن مادران 9/65 درصد دانش آموزان در گروه سنی 40-30 سال قرار داشت. 3/53 درصد پدران دانش آموزان شرکت کننده در مطالعه دارای شغل آزاد و 6/95 درصد مادرانشان خانه دار بودند. سطح تحصیلات 5/44 پدران و 8/41 درصد مادران دانش آموزان نیز دیپلم بود. جدول2. میانگین و انحراف معیار آگاهی ، حساسیت درک شده ، شدت درک شده ، منافع درک شده ، موانع درک شده و رفتار رعایت بهداشت دهان و دندان در دانش آموزان شرکت کننده در مطالعه به جدول شماره 2 نشان داد بین موانع درک شده در خصوص رعایت رفتار بهداشت دهان و دندان در دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معنادار وجود داشت، در حالی بین میانگین نمره سایر سازه های الگوی اعتقاد بهداشتی در دو گروه دختران و پسران تفاوت معناداری مشاهده نشد. جدول شماره4 نشان داد بین حساسیت درک شده و تحصیلات مادران (012/0 p=) دانش آموزان پسر شرکت کننده در مطالعه ارتباط معنادار وجود دارد، به این صورت که با بالا رفتن تحصیلات مادران، آگاهی دانش آموزان نیز بالاتر می رود. از طرفی بین منافع درک شده و تحصیلات پدران دانش آموزان پسر، ارتباط معنادار مشاهده شد (042/0 p=)، به این صورت که دانش آموزانی که تحصیلات پدرانشان بالاتر بود، منافع درک شده بالاتری را گزارش نمودند. بین موانع درک شده و بُعد خانوار (046/0 p=) ارتباط مستقیم و تحصیلات مادران (045/0 p=) ارتباط معکوس ها دیده شد. به این صورت که دانش آموزانی که بُعد خانوار بالاتری داشتند، موانع درک شده بیشتر و دانش آموزانی که مادرانشان، تحصیلات پایین تری داشتناد، موانع درک شده بیشتری گزارش نمودند. بین سایر سازه های الگوی اعتقاد بهداشتی با متغیرهای دموگرافیک در دانش آموزان پسر ارتباط معناداری مشاهده نشد. بحث و نتیجه گیری در این مطالعه به این نتیجه رسیده ایم که میزان آگاهی دانش آموزان در خصوص رعایت بهداشت دهان و دندان با تحصلات مادران دانش آموزان رابطه معنا داری وجود دارد که با مطالعه ربیعی و همکاران در سال 1394 هم خوانی دارد. با توجه به اینکه نمونه های این مطالعه تنها از یک شهرستان جمع آوری شده پس قابل تعمیم

خلاصه نتایج حاصله

ر اساس یافته های مطالعه بررسی عوامل موثر بر رفتار مسواک زدن در دانش آموزان پایه پنجم و ششم ابتدایی شهر بوشهر براساس الگوی اعتقاد بهداشتی که توسط زارع و همکاران انجام شد، نشان داد: بین موانع درک شده و رفتار مسواک زدن همبستگی معنی داری مشاهده شد(21) که با مطالعه حاضر هم خوانی دارد. براساس مطالعه تعیین آگاهی، نگرش و عملکرد مادران کودکان یک تا سه سال در رابطه با سلامت دهان و پوسیدگی زود هنگام دوران کودکی در شهر شیراز که توسط مظاهری و همکاران انجام شد نشان داد: بین آگاهی و عملکرد با میزان تحصیلات مادران رابطه معنی داری وجود داشت(7) که با مطالعه حاضر هم خوانی دارد. تفاوت حاصل از این مطالعه با سایر مطالعات می تواند ناشی از اختلاف فرهنگی و شرایط موجود در شهرستان کیار و مکان هایی نام برده شده در سایر مطالعات باشد. جدول شماره 1 نشان داد 3/53 درصد دانش آموزان پسر و 7/46 درصد آن ها دختر بودند، بُعد خانوار 4/48 درصد دانش آموزان 4 نفر بود، سن پدران 6/62 درصد و سن مادران 9/65 درصد دانش آموزان در گروه سنی 40-30 سال قرار داشت. 3/53 درصد پدران دانش آموزان شرکت کننده در مطالعه دارای شغل آزاد و 6/95 درصد مادرانشان خانه دار بودند. سطح تحصیلات 5/44 پدران و 8/41 درصد مادران دانش آموزان نیز دیپلم بود. جدول2. میانگین و انحراف معیار آگاهی ، حساسیت درک شده ، شدت درک شده ، منافع درک شده ، موانع درک شده و رفتار رعایت بهداشت دهان و دندان در دانش آموزان شرکت کننده در مطالعه به جدول شماره 2 نشان داد بین موانع درک شده در خصوص رعایت رفتار بهداشت دهان و دندان در دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معنادار وجود داشت، در حالی بین میانگین نمره سایر سازه های الگوی اعتقاد بهداشتی در دو گروه دختران و پسران تفاوت معناداری مشاهده نشد. جدول شماره4 نشان داد بین حساسیت درک شده و تحصیلات مادران (012/0 p=) دانش آموزان پسر شرکت کننده در مطالعه ارتباط معنادار وجود دارد، به این صورت که با بالا رفتن تحصیلات مادران، آگاهی دانش آموزان نیز بالاتر می رود. از طرفی بین منافع درک شده و تحصیلات پدران دانش آموزان پسر، ارتباط معنادار مشاهده شد (042/0 p=)، به این صورت که دانش آموزانی که تحصیلات پدرانشان بالاتر بود، منافع درک شده بالاتری را گزارش نمودند. بین موانع درک شده و بُعد خانوار (046/0 p=) ارتباط مستقیم و تحصیلات مادران (045/0 p=) ارتباط معکوس ها دیده شد. به این صورت که دانش آموزانی که بُعد خانوار بالاتری داشتند، موانع درک شده بیشتر و دانش آموزانی که مادرانشان، تحصیلات پایین تری داشتناد، موانع درک شده بیشتری گزارش نمودند. بین سایر سازه های الگوی اعتقاد بهداشتی با متغیرهای دموگرافیک در دانش آموزان پسر ارتباط معناداری مشاهده نشد. بحث و نتیجه گیری در این مطالعه به این نتیجه رسیده ایم که میزان آگاهی دانش آموزان در خصوص رعایت بهداشت دهان و دندان با تحصلات مادران دانش آموزان رابطه معنا داری وجود دارد که با مطالعه ربیعی و همکاران در سال 1394 هم خوانی دارد.

فایل های پژوهش