پژوهشگر

همکاران پژوهشگر

چکیده پژوهش

اين پروژه با هدف بررسي و شناخت ميزان تمايل آبخيزنشينان به مشاركت در عمليات آبخيزداري و عوامل موثر برآن در حوزه‌هاي آبخيز گوجان- چال‌نمد و جونقان از توابع شهرستان فارسان استان چهارمحال وبختياري به انجام رسيد. تحقيق به شيوه‌ي مشاهده‌اي- ميداني و با تکميل تعداد 310 پرسشنامه توسط ساکنين حوزه‌ آبخيز گوجان- چال‌نمد و تکميل تعداد 350 پرسشنامه توسط ساکنين حوزه‌ آبخيز جونقان صورت پذيرفت و نتايج به دست آمده با استفاده از آمار توصيفي و آمار استنباطي و به کمک نرم‌افزار spss تجزيه و تحليل شد. نتايج آمار توصيفي روشن مي‌کند که در هر دو حوزه مورد مطالعه، ميزان تمايل مردم به مشارکت در فعاليت‌هاي آبخيزداري در مراحل مختلف طرح مسئله، تصميم‌گيري، اجرا و حفظ و نگهداري، در سطح خيلي‌کم و کم قرار دارد. همچنين نتايج حاصل از تحليل همبستگي نشان مي‌دهد که ميزان تمايل مردم به مشارکت در طرح‌هاي آبخيزداري با متغيرهاي سن افراد((r =0.437، تعداد افراد تحت تکفل آ‌ن‌ها((r =0.462، ميزان آگاهي مردم از فوايد طرح‌هاي آبخيزداري((r =0.622، ميزان استفاده از وسايل ارتباط جمعي((r =0.495، رضايتمندي روستاييان ((r =0.473، تأثير اجراي طرح‌هاي آبخيزداري در زندگي روستائيان((r =0.413، ميزان وابستگي به دولت((r =0.421 ، ايجاد انگيزه((r =0.414 و تجربه در امر کشاورزي((r =0.415، داراي رابطه مثبت بوده و در سطح احتمال يک درصد معني‌دار مي‌باشد. همچنين بين ميزان تحصيلات افراد، شغل، سطح مالکيت اراضي کشاورزي و ميزان اختلافات قومي با ميزان تمايل مردم به مشارکت در فعاليت‌هاي آبخيزداري ارتباط معني‌دار وجود ندارد.

خلاصه نتایج حاصله

اين پژوهش در دو حوزه آبخيز گوجان-چال‌نمد و جونقان از توابع شهرستان فارسان استان چهارمحال و بختياري به اجرا در آمد تا ديدگاه روستائيان نسبت به فعاليت‌هاي آبخيزداري مورد بررسي قرار گيرد و بتوان ميزان مشارکت آن‌ها در فعاليت‌هاي آبخيزداري و عوامل مؤثر در اين مشارکت را ارزيابي نمود. در اين تحقيق مشارکت روستائيان در فعاليت‌هاي آبخيزداري به عنوان متغير وابسته، در چهار بعد شامل مشارکت در طرح مسئله و احساس نياز به طرح‌هاي آبخيزداري، مشارکت در تصميم‌گيري و طراحي پروژه‌هاي آبخيزداري، مشارکت در اجرا و پياده‌سازي طرح‌هاي آبخيزداري و مشارکت در حفظ و نگهداري طرح‌هاي آبخيزداري دسته‌بندي شد و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت و سرانجام جمع جبري چهار بعد اشاره شده، به عنوان مشارکت مردم در فعاليت‌هاي آبخيزداري مورد ارزيابي واقع شد. همچنين اطلاعات جمع‌آوري شده مربوط به دو حوزه ادغام گرديد و ميزان مشارکت مردم براي کل داده‌هاي جمع‌آوري شده مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت تا بتوان نتيجه‌گيري روشن‌تري انجام داد. نتايج توصيفي يافته‌ها نشان مي‌دهد که ميانگين سن پاسخگويان در حوزه گوجان- چال‌نمد 1/48 سال و در حوزه جونقان 5/51 سال مي‌باشد. از نظر ميزان تحصيلات، 49 درصد از پاسخ‌دهندگان در حوزه گوجان- چال‌نمد و 41 درصد آن‌ها در حوزه جونقان، بي‌سواد بوده و يا سوادي در حد خواندن و نوشتن داشتند. بنابراين براي جلب مشارکت مردمي، بيشتر بايد از پخش فيلم‌هاي آموزشي و نشريات ساده ترويجي استفاده کرد. اطلاعات به دست آمده در مورد وضعيت تاهل افراد مورد مطالعه بيانگر آن است که در حوزه گوجان- چال‌نمد و جونقان به ترتيب 84 و 87 درصد متأهل بوده‌اند. بيشتر افراد در بخش کشاورزي شاغل مي‌باشند. بيش از 90 درصد پاسخگويان در هر دو حوزه، مالک مسکن خود هستند. اکثريت افراد مورد مطالعه در حوزه‌هاي مذکور ادعا مي‌کنند که به آثار اجراي طرح‌هاي آبخيزداري واقفند. اکثر اهالي بر اين اعتقادند که فعاليت‌هاي آبخيزداري بيشترين تأثير را در بخش کشاورزي دارد به طوري که 59 درصد از افراد مورد مطالعه در حوزه گوجان- چال‌نمد اذعان نمودند که اجراي طرح‌هاي آبخيزداري براي کشاورزان، دامداران و يا هر دو آن‌ها مثمرثمر خواهد بود. نزديک به نيمي از افراد مورد مطالعه در حوزه گوجان-چال‌نمد(7/49 درصد) و 32 درصد افراد مورد مطالعه در حوزه آبخيز جونقان، طرح‌هاي آبخيزداري مکانيکي مثل بند خاکي و يا بند گابيوني را نسبت به طرح‌هاي بيولوژيکي مثل بذرکاري و نهال‌کاري ترجيح مي‌دهند. درصد بسيار کمي از افراد مورد مطالعه در هر دو حوزه(کمتر از 5 درصد)، قبل از اجراي طرح‌هاي آبخيزداري از طرف مسئولين مربوطه مورد مشورت قرار گرفته‌اند و عملاً ارتباطي بين مردم و مسئولين بوجود نيامده است. بر اساس نتايج تعداد زيادي از ساکنين بر اين اعتقادند که حل مشکلات آبخيزداري در منطقه برعهده دولت بوده و خود روستاييان وظيفه‌اي در اين قبال ندارند. اين امر مي‌تواند عاملي براي مشارکت کم مردم در منطقه باشد. بر اساس نتايج اين پژوهش، اکثريت پاسخگويان توسط ساير اهالي و يا مشاهدات عيني خود از اجراي فعاليت‌هاي آبخيزداري در منطقه خود مطلع شده‌اند. به دليل عدم تعامل بين مسئولين اجراي فعاليت‌هاي آبخيزداري و مردم در هر يک از دو حوزه مورد مطالعه، درصد بسيار ناچيزي از پاسخگويان، براي پيشنهاد حل مشکلات آبخيزداري منطقه به مسئولين امر مراجعه نموده‌اند. بنابراين تأکيد مي‌گردد براي اجراي عمليات آبخيزداري در منطقه، از کارشناسان باتجربه‌اي که توانايي برقراري ارتباط قوي با مردم را دارا مي‌باشند، بيشتر استفاده شود. يافته‌هاي حاصل از آمار استنباطي در حوزه آبخيز گوجان- چال‌نمد بيانگر آن است که بين متغير سن پاسخگويان و ميزان مشارکت آنان در فعاليت‌هاي آبخيزداري، ارتباط مثبت و غيرمعني‌دار وجود دارد. به عبارت ديگر با افزايش سن پاسخگويان ميزان مشارکت آن‌ها افزايش مي‌يابد اما اين رابطه معني‌دار نشده است. اين نتيجه منطبق با نتيجه مطالعات نوري‌کمري و همکاران(1388) مي‌باشد. از طرفي در حوزه آبخيز جونقان بين متغير سن پاسخگويان و ميزان مشارکت آنان در فعاليت‌هاي آبخيزداري، در سطح احتمال يک درصد ارتباط مثبت و معني‌دار وجود دارد. بيشتر بودن تعداد کشاورزان در سنين ميانسالي و پيري و علاقه و احساس نياز آن‌ها به حل مشکلات کشاورزي منطقه، يک علت اساسي در تمايل آن‌ها به مشارکت در فعاليت‌هاي آبخيزداري مي‌باشد. در هر دو حوزه آبخيز مورد مطالعه، بين ميزان مشارکت مردم در طرح‌هاي آبخيزداري با تعداد افراد تحت تکفل آنان در سطح پنج درصد رابطه مثبت و معني‌دار حاکم مي‌باشد. بدين معني که با بالا رفتن تعداد فرزندان، ميزان مشارکت آن‌ها افزايش يافته است. نتايج پژوهش حاضر نشان داد که در هر دو حوزه آبخيز گوجان و جونقان بين ميزان تحصيلات پاسخگويان و ميزان مشارکت آنان در فعاليت‌هاي آبخيزداري رابطه مثبت و غيرمعني‌دار وجود دارد. به عبارت ديگر با افزايش سطح سواد پاسخگويان ميزان مشارکت آن‌ها افزايش مي‌يابد اما اين رابطه معني‌دار نشده است. بررسي‌هاي حاصل از يافته‌هاي پژوهش حاضر گوياي آن است که رابطه مثبت و معني‌داري بين سطح مالکيت اراضي کشاورزي و ميزان مشارکت مردم در طرح‌هاي آبخيزداري وجود دارد. با توجه به اين موضوع که کشاورزان در اراضي ملکي خود رغبت بيشتري به حفظ و نگهداري منابع آب و خاک و اجراي عمليات آبخيزداري دارند، اين امر توجيه‌پذير مي‌باشد. بر اساس بررسي‌هاي ميداني صورت گرفته در محدوده هر دو حوزه مورد مطالعه، بيشتر پاسخگويان به شغل کشاورزي و دامداري اشتغال دارند. در اين پژوهش، رابطه بين شغل اصلي پاسخگويان و ميزان مشارکت آنان در فعاليت‌هاي آبخيزداري، مثبت و غيرمعني‌دار به دست آمد. نتايج حاصل از تجزيه و تحليل داده‌ها بيانگرآن است که تأثير اجراي طرح‌هاي آبخيزداري در زندگي مردم و انطباق اين گونه طرح‌ها با نياز آنان با ميزان مشارکت مردم در فعاليت‌هاي آبخيزداري، درحوزه آبخيز گوجان در سطح پنج درصد و در حوزه آبخيز جونقان در سطح يک درصد داراي ارتباط مثبت و معني‌دار مي‌باشد. به عبارت ديگر زماني مشارکت مردم در عمليات آبخيزداري معني و مفهوم پيدا مي‌کند که مردم اين گونه طرح‌ها را منطبق با نياز خود دانسته و تأثير اين فعاليت‌ها را در زندگي خود احساس نمايند. طبق يافته‌هاي تحقيق حاضر در هر دو حوزه آبخيز مورد مطالعه، سطح مشارکت مردم در فعاليت‌هاي آبخيزداري با ميزان استفاده از وسايل ارتباط جمعي توسط مردم در سطح يک درصد داراي ارتباط مثبت و معني‌دار مي‌باشد. به عبارت ديگر با 99 درصد اطمينان مي‌توان گفت که استفاده از منابع اطلاعاتي مثل تلويزيون، راديو، مجله، روزنامه، نشريات و غيره سبب افزايش ميزان تمايل مردم به مشارکت در عمليات آبخيزداري مي‌شود. بررسي رابطه بين ميزان آگاهي مردم از مزاياي طرح‌هاي آبخيزداري با سطح مشارکت آن‌ها در طرح‌هاي آبخيزداري روشن مي‌سازد که اين عامل در هر دو حوزه آبخيز گوجان و جونقان‌، در سطح يک درصد با متغير وابسته يعني ميزان مشارکت مردم، ارتباط مثيت و معني‌دار دارد. به تعبير ديگر با افزايش سطح اطلاعات و آگاهي مردم نسبت به مزاياي عمليات آبخيزداري و توجه به دانش بومي بهره‌برداران‌، ميزان مشارکت آنان در اين گونه طرح‌ها افزايش خواهد يافت. بر اساس نتايج حاصل از تحليل همبستگي روشن شد که بين ميزان انتظار مردم از دولت و مسئولين براي حل مشکلات آبخيزداري منطقه و ميزان مشارکت آن‌ها در فعاليت‌هاي آبخيزداري رابطه منفي وجود دارد. اين رابطه در حوزه آبخيز جونقان در سطح پنج درصد معني‌دار و در حوزه آبخيز گوجان- چال‌نمد غيرمعني‌دار مي‌باشد. به نظر مي‌رسد هرچه قدر انتظار مردم از دستگاه‌هاي دولتي براي حل مسائل و مشکلات آبخيزداري منطقه بيشتر باشد، مردم حل و فصل اين مشکلات را وظيفه دولت دانسته و کمتر به خود اجازه مي‌دهند که در اين گونه فعاليت‌ها شرکت نمايند. از ديگر يافته‌هاي اين پژوهش مي‌توان به اين نکته اشاره کرد که ميان ايجاد انگيزه در بين مردم به واسطه آگاهي از طرح‌هاي آبخيزداري در ساير مناطق و ميزان مشارکت مردم در فعاليت‌هاي آبخيزداري رابطه مثبت حاکم مي‌باشد. اين رابطه در حوزه آبخيز گوجان- چال‌نمد در سطح پنج درصد معني‌دار و در حوزه آبخيز جونقان غير معني‌دار است. به بيان ديگر توجه بيشتر به منابع انگيزشي مردم و تشويق ايشان از راه‌هاي مختلف، سبب افزايش سطح مشارکت آن‌ها در انجام فعاليت‌هاي آبخيزداري مي‌شود. متغير اختلافات قومي با ميزان مشارکت مردم در فعاليت‌هاي آبخيزداري داراي رابطه منفي مي‌باشد به طوري که اين رابطه در حوزه آبخيز جونقان در سطح پنج درصد معني‌دار بوده در حالي که در حوزه آبخيز گوجان- چال‌نمد غيرمعني‌دار مي‌باشد. بر اين اساس هرچه قدر اختلافات قومي و تعصبات قبيله‌اي در بين مردم منطقه افزايش يابد، از ميزان مشارکت آن‌ها کاسته خواهد شد. نتايج تحليل همبستگي نشان مي‌دهد که در هر دو حوزه آبخيز مورد مطالعه، بين ميزان رضايتمندي روستائيان و ميزان مشارکت آن‌ها در فعاليت‌هاي آبخيزداري، در سطح يک درصد ارتباط مثبت و معني‌دار وجود دارد. اين مسئله بيانگر آن است که مشارکت بهره‌برداران در فرآيندهاي آبخيزداري و حمايت‌هاي داوطلبانه آن‌ها، با افزايش رضايتمندي آن‌ها از محيط زندگي خويش، گسترش مي‌يابد. يکي ديگر از عوامل تأثيرگذار در ميزان مشارکت مردم در طرح‌هاي آبخيزداري، ميزان تجربه يا سابقه افراد در فعاليت‌هاي کشاورزي مي‌باشد. نتايج حاکي از آن است که در هر دو حوزه گوجان و جونقان، بين متغير وابسته ميزان مشارکت روستائيان در طرح‌هاي آبخيزداري با تجربه ايشان در امرکشاورزي در سطح 95 درصد اطمينان رابطه مثبت و معني‌دار وجود دارد. از نظر وابستگي پاسخگويان به دولت و تأثير آن بر ميزان مشارکت در فعاليت‌هاي آبخيزداري، نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد که در هر دو حوزه آبخيزگوجان و جونقان، اين وابستگي داراي اثر مثبت و غيرمعني‌دار مي‌باشد. مقايسه کلي دو حوزه گوجان و جونقان از لحاظ ميزان مشارکت مردم در فعاليت‌هاي آبخيزداري نشان داد که به دليل واقع شدن دو حوزه در يک شهرستان و نداشتن بعد مسافت قابل توجه و نيز وجود قرابت‌هاي فرهنگي و اجتماعي زياد در بين مردم منطقه، ارتباط بين ويژگي‌هاي فردي و اجتماعي ساکنين دو حوزه با ميزان مشارکت آن‌ها در فعاليت‌هاي آبخيزداري، باعث ايجاد مشابهت‌ها و هماهنگي‌هاي فراواني در نتايج شده است به گونه‌اي که فقط در چهار مورد از متغيرهاي مورد بررسي، شامل سن، انتظار از دولت، اختلافات قومي و ايجاد انگيزه، بين دو حوزه از لحاظ مشارکت کلي مردم در فعاليت‌هاي آبخيزداري اختلاف آماري وجود دارد. همچنين نتايج حاصل از آمار توصيفي نشان داد که در هر دو حوزه مورد مطالعه، ميزان مشارکت پاسخگويان در فعاليت‌هاي آبخيزداري از لحاظ هر چهار بعد مورد بررسي شامل مشارکت در طرح مسئله، مشارکت در تصميم‌گيري، مشارکت در اجرا و مشارکت در حفظ و نگهداري، در سطح خيلي‌کم و کم قرار دارد.

فایل های پژوهش