پژوهشگر

همکاران پژوهشگر

چکیده پژوهش

بخش عمده ای از رسوبات تولیدشده در حوزه‌های آبخیز به دلیل وجود رخنمون‌های مارنی فرسایش‌یافته می‌باشد. به دلیل ویژگی‌های کانی‌شناختی مارن‌ها و تمرکز کانی‌های رسی نفوذناپذیر در پیکره این نوع سنگ‌ها و رسوبات حاصله، معمولاً استقرار و رویش پوشش گیاهی در اراضی مارنی امری دشوار به‌نظر می‌رسد. با این‌حال در برخی مناطق به طرز شگفت‌انگیزی می‌توان پوششی متراکم از گونه‌های مرتعی را ملاحظه نمود که سبب پایداری خاک وکنترل نرخ رسوب‌زایی اراضی مارنی شده اند. به‌نظر می‌رسد که برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مارن‌ها از دلایل اصلی ایجاد چنین پوششی در مناطق تحت پوشش سازندهای مارنی ‌باشد. اين تحقيق با هدف بررسی دقيق و سيستماتيک گونه‌هاي گياهي و تعيين نياز رويشگاهي و نیز نقش حفاظتی آن‌ها در دو منطقه سبزکوه و دوراهان در شهرستان بروجن استان چهارمحال و بختیاری به مرحله اجرا درآمد. بدین منظور 65 نمونه نهشته مارنی از دو محدوده برداشت و بر روی 31 نمونه مارنی آزمایشات فیزیکی و شیمیایی به‌انجام رسید. بررسی‌های گیاه‌شناسی نیز با استفاده از بازدیدهای مکرر صحرایی و پلات‌اندازی در 185 نقطه انجام و نمونه‌های گیاهی پس از انتقال به موزه گیاهی، شناسایی شدند. براساس نتایج آزمایشات بر روی نمونه‌های مارنی در این دو منطقه، علیرغم شباهت چینه‌شناسی سازندها (سازند گورپی به سن کرتاسه پایانی)، رسوبات این دو پهنه از نظر میزان اسیدیته (pH)، کربنات کلسیم (TNV)، سدیم (Na+) و کلر (Cl-) و برخی پارامترهای فیزیکی از جمله ذرات شن، ماسه و سیلت دارای اختلافات معنی‌داری می‌باشند. این تفاوت می‌تواند به عنوان یکی از عوامل مؤثر در تنوع و اختلاف پوشش گیاهی رویش‌یافته در دو عرصه باشد. با توجه به تفاوت‌های ارائه شده در بالا می‌توان مارن‌های سبزکوه را در زمره مارن‌های رسی با بافت نسبتاً سنگین و مارن‌های دوراهان را مارن‌های آهکی – کلروری با بافت لومی طبقه‌بندی کرد. بر اساس نوع و تراکم گونه‌های گیاهی موجود در مناطق مورد بررسی، تیپ گیاهی در ناحیه سبزکوه Astragalus brachycalyx-Daphne mucronata-Cirsium bracteosum و تیپ گیاهی در منطقه دوراهان Astragalus susianus-Daphne mucronata-Amygdalus elaeagnifolia شناسایی گردید. نکته مهم آن است که در هر دو منطقه، گونه فراوان و غالب آستراگالوس (As) بوده و بدون تردید می‌توان این‌گونه مرتعی را سازگارترین گونه گیاهی در نواحی تحت پوشش سازندهای مارنی در نظر گرفت. گونه غالب دوم را دافنه (Da) به خود اختصاص می‌دهد که با فراوانی کمتر از آستراگاالوس در تمام سطح پهنه‌ها خود‌نمایی می‌کند. دراین تحقیق نیاز رویشگاهی و نقش حفاظتی هر یک از تیپ‌های گیاهی به‌طور مشروح مورد بحث و بررسی قرارگرفته‌است.

خلاصه نتایج حاصله

نتایج حاصل از بررسی‌های انجام شده در زمینه پوشش گیاهی نشان داده‌است كه در مناطق مورد مطالعه تعداد 56 تیره گیاهی با 231 جنس و 373 گونه گیاهی وجود دارد. از این تعداد، 86 گونه گیاهی جزء گیاهان یک‌ساله (8 گونه گراس یک‌ساله و 78 گونه پهن‌برگ علفی يك‌ساله) می‌باشند. گیاهان یک‌ساله موجود در فلور منطقه دوراهان و سبزکوه از طرق مختلفی باعث تثبیت مارن و جلوگیری از فرسایش خاک می‌شوند. این گیاهان معمولاً رشد رویشی خود را از اواسط اسفندماه هرسال شروع نموده و در اوایل اردیبهشت‌ماه به گل رفته و نهایتاً در اواسط خردادماه به سیکل زندگی کوتاه مدت خود پایان می‌دهند. در مناطق مورد مطالعه از اوایل اسفند تا اواسط اردیبهشت بیشترین میزان بارندگی (به‌صورت باران) صورت می‌گیرد. در این زمان که هنوز گیاهان چندساله¬ی موجود در منطقه رشد رویشی خود را آغاز نکرده‌اند و یا در ابتدای رشد و جوانه زنی می‌باشند، گیاهان یک‌ساله با ‌ظهور به موقع نقش بسیار مهمی در جلوگیری از برخورد مستقیم قطرات باران به خاک ایفا نموده و از این طریق باعث تثبیت مارن‌ها و جلوگیری از فرسایش خاک می‌شوند. در درجه بعدی بعضی از گیاهان یک‌ساله با تراکم بسیار زیادی که در بعضی از قسمت‌های منطقه دارند باعث تثبیت مارن می‌شوند. وجود ریشه‌های سطحی در گیاهان یک‌ساله و همچنین لاشبرگ‌های باقیمانده از آن‌ها از سال‌های قبل نیز در درجات بعدی نقش مهمی در تثبیت مارن ایفا می‌کنند. از نظر فرم زیستی رانکایر 73 گونه کریپتوفیت در مناطق مورد مطالعه وجود دارد. گیاهان کریپتوفیت به دلیل وجود ریزوم و پیاز (غده) در زیرزمین نقش بسیار مهمی در تثبیت مارن‌های منطقه ایفا می‌کنند. این گیاهان با استفاده از ریشه‌های ریزوم و پیاز مانند خود باعث چسبیدن خاک دانه‌ها به هم و پایداری آن‌ها شده و از این طریق باعث تشکیل و استحکام ساختمان خاک می‌شوند. همچنین این گیاهان به دلیل تکثیر جنسی و غیرجنسی و مقاومت بالا در برابر چرای دام (به دلیل قرار گرفتن ریشه آن‌ها در زیر خاک) از تراکم نسبتاً خوبی در منطقه برخوردار بوده و این از طریق نیز در تثبیت مارن و جلوگیری از فرسایش خاک مؤثر هستند. در منطقه مورد مطالعه از نظر فرم رویشی گندمیان چندساله و پهن‌برگان علفی چندساله 225 گونه گیاهی و از نظر فرم زیستی رانکایر 155 گونه همی کریپتوفیت وجود دارد. گیاهان چندساله¬ی موجود در مناطق مورد مطالعه از طریق سطح تاج پوشش، ریشه‌های سطحی و عمیق، لاشبرگ و همچنین تراکم بسیار بالا (بعضی از گونه‌های گیاهی) نقش بسیار مهمی در تثبیت مارن و جلوگیری از فرسایش خاک انجام می‌دهند. همچنین در مناطق مورد مطالعه 33 گونه گیاه بوته‌ای و 26 گونه درخت و درختچه وجود دارد. این گیاهان به دلیل سطح تاج پوشش گسترده، ریشه‌های سطحی و بسیار عمیق، تولید لاشبرگ فراوان و تراکم بالا (مانند گونه‌های Astragalus brachycalyx و Daphne mucronata) نقش بسیار مهمی در تثبیت مارن و جلوگیری از فرسایش خاک ایفا می‌کنند و از این نظر در رتبه اول قرار دارند.

فایل های پژوهش