پژوهشگر

همکاران پژوهشگر

چکیده پژوهش

بخش عمده ای از رسوبات تولیدشده در حوزه‌های آبخیز به دلیل وجود رخنمون‌های مارنی فرسایش‌یافته می‌باشد. به دلیل ویژگی‌های کانی‌شناختی مارن‌ها و تمرکز کانی‌های رسی نفوذناپذیر در پیکره این نوع سنگ‌ها و رسوبات حاصله، معمولاً استقرار و رویش پوشش گیاهی در اراضی مارنی امری دشوار به‌نظر می‌رسد. با این‌حال در برخی مناطق به طرز شگفت‌انگیزی می‌توان پوششی متراکم از گونه‌های مرتعی را ملاحظه نمود که سبب پایداری خاک وکنترل نرخ رسوب‌زایی اراضی مارنی شده اند. به‌نظر می‌رسد که برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مارن‌ها از دلایل اصلی ایجاد چنین پوششی در مناطق تحت پوشش سازندهای مارنی ‌باشد. اين تحقيق با هدف بررسی دقيق و سيستماتيک گونه‌هاي گياهي و تعيين نياز رويشگاهي و نیز نقش حفاظتی آن‌ها در دو منطقه سبزکوه و دوراهان در شهرستان بروجن استان چهارمحال و بختیاری به مرحله اجرا درآمد. بدین منظور 65 نمونه نهشته مارنی از دو محدوده برداشت و بر روی 31 نمونه مارنی آزمایشات فیزیکی و شیمیایی به‌انجام رسید. بررسی‌های گیاه‌شناسی نیز با استفاده از بازدیدهای مکرر صحرایی و پلات‌اندازی در 185 نقطه انجام و نمونه‌های گیاهی پس از انتقال به موزه گیاهی، شناسایی شدند. براساس نتایج آزمایشات بر روی نمونه‌های مارنی در این دو منطقه، علیرغم شباهت چینه‌شناسی سازندها (سازند گورپی به سن کرتاسه پایانی)، رسوبات این دو پهنه از نظر میزان اسیدیته (pH)، کربنات کلسیم (TNV)، سدیم (Na+) و کلر (Cl-) و برخی پارامترهای فیزیکی از جمله ذرات شن، ماسه و سیلت دارای اختلافات معنی‌داری می‌باشند. این تفاوت می‌تواند به عنوان یکی از عوامل مؤثر در تنوع و اختلاف پوشش گیاهی رویش‌یافته در دو عرصه باشد. با توجه به تفاوت‌های ارائه شده در بالا می‌توان مارن‌های سبزکوه را در زمره مارن‌های رسی با بافت نسبتاً سنگین و مارن‌های دوراهان را مارن‌های آهکی – کلروری با بافت لومی طبقه‌بندی کرد. بر اساس نوع و تراکم گونه‌های گیاهی موجود در مناطق مورد بررسی، تیپ گیاهی در ناحیه سبزکوه Astragalus brachycalyx-Daphne mucronata-Cirsium bracteosum و تیپ گیاهی در منطقه دوراهان Astragalus susianus-Daphne mucronata-Amygdalus elaeagnifolia شناسایی گردید. نکته مهم آن است که در هر دو منطقه، گونه فراوان و غالب آستراگالوس (As) بوده و بدون تردید می‌توان این‌گونه مرتعی را سازگارترین گونه گیاهی در نواحی تحت پوشش سازندهای مارنی در نظر گرفت. گونه غالب دوم را دافنه (Da) به خود اختصاص می‌دهد که با فراوانی کمتر از آستراگالوس در تمام سطح پهنه‌ها خود‌نمایی می‌کند. دراین تحقیق نیاز رویشگاهی و نقش حفاظتی هر یک از تیپ‌های گیاهی به‌طور مشروح مورد بحث و بررسی قرارگرفته‌است.

خلاصه نتایج حاصله

بر اساس نتایج تجزیه و تحلیل آماری داده‌های موجود که حاصل انجام آزمایشات خاک شناسی بر روی نمونه‌های مارنی منتخب از پهنه‌ی مارنی سبزکوه و دوراهان از یکسو و بررسی‌ها و تیپ‌بندی پوشش گیاهی موجود بر روی پهنه‌های مارنی مذکور از سوی دیگراست، چندین نکته و رهیافت کاربردی به شرح زیرقابل ارائه می‌باشد. - علی‌رغم این که در هر دو پهنه مارنی مورد مطالعه سازند گورپی متعلق به کرتاسه فوقانی رخنمون دارد و قاعدتاً باید ترکیب شیمیایی و حتی فیزیکی رسوبات حاصل از فرسایش سازند مذکور مشابه باشد، نتایج نشان می‌دهد که رسوبات این دو پهنه دارای اختلافات معنی‌داری از نظر میزان اسیدیته (PH)، کربنات کلسیم (TNV)، سدیم (Na+) و کلر (Cl-) و برخی پارامترهای فیزیکی از جمله ذرات شن، ماسه و سیلت می‌باشند. این تفاوت می‌تواند به عنوان یکی از عوامل مؤثر در تنوع و اختلاف پوشش گیاهی رویش‌یافته در دو عرصه مدنظرقرار گیرد. اختلاف موجود در ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی خاک می‌تواند به نوسانات عمق در محیط رسوبی و فعالیت ارگانیسم‌های محیط دریا در زمان تشکیل و تفاوت در نوع و شدت هوازدگی مارن‌ها در دو منطقه نسبت داده شود. 1-براساس نتایج آزمایشات خاکشناسی، می توان مارن‌های سبزکوه را در زمره مارن‌های رسی با بافت نسبتاً سنگین و مارن‌های دوراهان را مارن‌های آهکی – کلروری با بافت لومی طبقه بندی کرد. 2-تجزیه و تحلیل‌های آماری نشان می‌دهند که نوع گونه‌های گیاهی موجود در مناطق یاد شده هیچ گونه تأثیر معنی‌داری بر خصوصیات فیزیکی – شیمیایی خاک ندارند. به عبارتی علیرغم تفاوت گونه‌های گیاهی در دومنطقه اما این تفاوت باعث تفاوت بارزی در ویژگی‌های خاک در دو منطقه نشده است. 3-بر اساس میزان تراکم گونه‌های مرتعی موجود در مناطق مطالعه شده و بر اساس فراوانی این گونه‌ها، 2 تیپ گیاهی متفاوت در دو ناحیه سبزکوه و دوراهان شناسایی و تفکیک گردید. نکته مهم آن است که در هر دوتیپ،گونه فراوان و غالب آستراگالوس (As) می‌باشدو بدون تردید می‌توان این‌گونه مرتعی را سازگارترین گونه گیاهی در نواحی تحت پوشش سازند‌های مارنی در نظر گرفت. گونه غالب دوم را دافنه (Da) به خود اختصاص می‌دهد که با فراوانی کمتر از آستراگالوس در تمام سطح پهنه‌ها خود نمایی می‌کند. 4-در ارزیابی نیاز رویشگاهی گونه‌های گیاهی موجود در دو ناحیه سبزکوه و دوراهان می‌توان از پارامترهایی که در دو منطقه تفکیک شده دارای اختلاف معنی‌دار می‌باشند استفاده کرد. این عوامل عبارتند از pH، EC، TNV، Sand، Silt، و- Cl. به عبارتی در منطقه دوراهان رسوبات قلیایی – کلروری، آهکی و دارای بافت لومی می‌باشند. در صورتی که در منطقه سبزکوه، رسوبات حالت خنثی داشته و تنها مقدار Silt بالاتری از دوراهان دارند. بقیه پارامترها نیز دارای اختلاف معنی‌داری نمی‌باشند. 5-به‌طورکلی یک مجموعه و کلنی از گونه‌های مرتعی Astragalusbrachycalyx-Daphnemucronata-Cirsiumbracteosum (آستراگالوس براکیکالیکس- دافنه ماکروناتا- سیرسیوم براکتوسوم) می‌تواند در اراضی مارنی خنثی (PH=7-8) با میزان آهک متوسط و بدون حضور Na و Cl استقراریافته و مراحل رشد خود را طی نماید. 6-از سوی دیگر یک مجموعه و کلنی از گونه‌های مرتعی باترکیب Astragalussusianus-Daphne mucronata-Amygdalus elaeagnifolia (آستراگالوس سوسیانوس- دافنه ماکروناتا- آمیگدالوس الاگنیفولیا) می‌توانددر اراضی مارنی قلیایی (pH>8) و با غلبه جزء آهکی در سنگ و رسوب در حضور مقادیرCl- بسیار بالا استقراریافته و به عنوان راه‌کار بیولوژیکی کنترل فرسایش مارن‌های قلیایی ارائه گردد.

فایل های پژوهش